ځوانان په یوې ټولنه کې د ملا تیر حیثیت لري، دوی کولای شي چې یوہ ټولنه یا ھېواد په اقتصادي، کلتوري ۰۰۰ برخو کې په پښو ودروي او یا یې ھم تر پښو وغورځوي، د دې جملې څخه موخه دا دہ چې ھر مثبت بدلون په یوہ ټولنه کې ځوانان راوړلی شي۰
د فرانسې له انقلابه را نیولې بیا د عربو تر پسرلي چې په ھېوادونو کې څومرہ تغیرات راغلي، ټول د ځوانانو په واسطه راغلي دي، دا چې پایلې بیا څه دي ھغه به یوہ بل بحث ته پرېږدو۰
په نړۍ کې لومړنی ھېواد افغانستان دی، چې ډېری وگړي ( ۶۵% ) د نفوس یې ځوانان تشکیلوي، خو د بدہ بخته چې د دغې ټولنې دا مھم قشر د برنامې نه لرلو او کم پوھاوي له امله د پردیو ھېوادونو او یا ھم د ھغوی د جاسوسانو د سوخت توکي گرزېدلي دي۰
د جنگ لومړۍ کرښه د دواړو خواو څخه د تېرو نږدې پنځوسو کلونو په اوږدو کې افغان ځوان گرمه ساتلې دہ، خو د بدہ بخته چې زمونږ د سیاسي مدیریت، راتلونکي پلان او اقتصادي پلانونو د نه شتون له امله د یوہ زبر ځواک څخه له خلاصون سرہ سم د بل ښکېلاکگر په لومو کې نښتي یو او د افغانانو ټوله قرباني د ھغوی له گټو قربان شوېدہ!؟
په امریکا کې د سپټبر ۱۱ مې بریدونو وروسته د ټولې نړۍ پام افغانستان ته شو، چې گوندې د ترورېزم ځالې په افغانستان کې دي، دا چې بیا ریښتیا ھم د ترورېزم ځالې افغانستان کې وې او کنه آیا تمویل او تجھیز د ھمدې ځایه کېدہ او که د کوم بل ھېوادہ؟ آیا عراق سوریه ۰۰۰ ھېوادونه ھم د ھمدې پروژې یو اړخ و او کنه ؟ دا بیا بل بحث دی، خو په افغانستان کې د بن له کنفرانس نه وروسته پراخ بنسټه او جمھوري اسلامي دیموکراتیک نظام جوړېدو سرہ افغان ځوانانو او مدني ټولنو خپلې دندې سرته ورسولې او کنه دا د بحث اصلي او اساسي موضوع دہ چې باید ورته تم شو۰
د پراخ بنسټه نوي نظام په راتگ سرہ د نړۍ نږدې اته څلوېښت ھېوادونو نظامي او ملکي مامورین په ظاھرہ د ترورېزم د له منځه وړلو او ترڅنگ یې د نظام سازۍ، دیموکراسۍ، تعلیمي سویې لوړاوي او اقتصادي ودې په موخه راغلل۰
خو دلته یې د توقعاتو گراف دومرہ لوړ کړ، چې اوس یې بېرته عادي حالت ته راوستل د ناشونۍ سرہ برابرہ دہ، دوی ھر ځوان دلسھاو زرہ نیولې بیا په سلھاو ډالرہ د ځان سرہ؛ ژباړن، گارد، ھمکار، سفا کار، اشپز او په ھمداسې نورو عنوانونو ونیول۰
د بله پلوہ ھغه مرستې چې افغانستان سرہ کېدلې د قرارداد په توگه بې پوښتنې افغانانو ته ورکول کېدلې ھمدارنگه دولتي سیستم لا دومرہ نه و، چې د مفسدینو او فساد مخه ونیسي او نه ھم دوی په دې برخه کې راسرہ مرسته وکړہ۰
ھغه و چې افغانستان په نړۍ کې کله د فساد لومړی او کله ھم دوھم مقام خپلولو۰
دلته ځوانان ھم بې تفاوته نشو پاتې کېدای په فساد او نورو ھغو کې سرہ په رقابت کې و، که یوہ د بھرنیانو سرہ کار کولو بل حکومت ته مخه کړہ بل د مدني ټولنو تر چتر لاندې کار کول پیل کړل او ھمدارنگه ھغه نظام چې د شر او فساد ورکاوي په موخه د طالب په نامه نړیوالو ړنگ کړی و، بېرته د افغان ځوان په واسطه یې د سنگر گرمولو زمزمه وھل کېدله۰
خو بد بختانه چې ټولو اړخونو د ځوان څخه په مثمرہ توگه گټه نه پورته کوله، ھر لوري د ځان په گټه ولوبولو او ځوان ھم و نه شو کړای چې ځان خپلواک څرگند کړي او خپله خپلواکي و ساتلی شي۰
اوس چې د ځوان څخه په ھغه ډول گټنه دومرہ په زړہ پورې ندہ او تقریباً پورتني فکتورونه خپلو موخو ته مخ په نږدې کېدو دي، د افغان ځوان په اړہ کومه ځانگړې دلچسپي نه لري، د دوی څخه پاتې شوي بنسټونه ترې ھغه شان گټه پورته کوي لکه څنگه چې دوی ترې پورته کوله، مخکې له دې چې دا بحث پیل کړم اړینه بولم، د غیر قانوني کډوالۍ برخې ته نغوته ( اشارہ ) ولرم۰
په افغانستان کې د پورتنیو ټولو ناخوالو سرہ سرہ د تعلیم پوھاوي برخه یو څه اندازہ مخته تللې وہ، خو د بدہ بخته چې د نوي حکومت ( ملي وحدت حکومت ) په راتگ سرہ ھغه ھیلې چې داکتر محمد اشرف غني ته د ښې حکومتوالۍ، کار پېدا کېدو، ډاډمن امنیت، سولې او بیا رغاونې په برخه کې وې، ھغسې ونه شول؛ اوس چې د پخوا بر خلاف ( پخوا به نالوستي ځوانان بھرنیو ھېوادونو ته تلل ) لوستي او کدري ځوانانو مو نا قانونه کډوالیو ته مخه کړہ، دا حالت ( د کدرونو فرار ) بیا د افغانستان اداري بنسټونه د گواښ سرہ مخامخ کولای شي۰
اوس ځوانان یو ډول په انحصاري توگه ژوند مخته وړي، په ځانگړي توگه ھغه ځوانان چې علمي سویه یې یو څه اندازہ لوړہ وي۰
۱- قومي ټېکدارۍ او مذھبي افراطیان:
ډېری ځوانان مو ھمدا اوس د داسې اشخاصو ترشا ولاړ دي، چې ھغوی په تېرو نږدې څو لسیزو کې افغانان د قوم، سمت، دین او مذھب په نوم وجنگول؛ د دوی ډېری مشران نالوستي او نیمچه ملا ډوله شخصیت لري، چې د ځان بقا لپارہ په غیر د دین، مذھب، سمت او ژبې بله داسې انگېزہ نه لري، چې ځوانان پرې راټول کړي؛ ځوانان ھم په دولتونو کې د فساد، بیروکراسۍ، واسطه بازۍ او پیسو نه شتون له وېرې ځان په ھمدې مشرانو په سې تړي، چې عقیدہ یې نه د افغانستان او نه ھم افغانانو پرمختگ دی، دوی ډېری وخت د گاونډیو، سیمې او نړیوالو پروژو تطبیق لپارہ په سیمه کې گمارل کېږي۰
حقوقي شخصیت یې د کاریزماتیک مشر په توگه د تصنعي کارونو او کورنیو جنگونو اتلان بیانوي۰
۲- دولتي چارواکي:
یوہ ډله د ځوانانو دولتي چارواکو ( وزیر، وکیل، معین، د ولایتي شورا وکیل، د حکومت پر وړاندې په نوم اپوزېسیون مشران، او ھان ځینو رئیسانو ) په سې ولاړ دي۰
ډېری دولتي مسولین په فساد، غلا، د ځمکو غصب، اخلاقي فساد او نورو غیر قانوني او نا مشروع کارونو کې لاس لري۰
دوی د فساد دغو انواعو د پټولو او یا ھم د ځان ساتلو په پار د ځوانانو څخه استفادہ کوي، ھغوی د مدني ټولنې، قومي شورا گانو او ځوانانو په نوم ټولنو او شوراگانو کې منسجم کړيدي؛ ځوانان ھم د بېکارۍ، فقر، کم پوھاوي او کله کله ھم د گوندي، قومي او سلیقوي عقدو له مخې په دغو مشرانو پسې ولاړ وي۰
ډېری مشران مو د وجدان له بحران سرہ مخ دي، ھیڅکله ھم ځان دغې محکمې ته نه حاضروي که کله فکر کې ھم د وجدان محکمې ته ورشي، بېرته تېښته کوي او داسې انگېري چې گوندې خوب وړی وم او یا ھم خیال و۰
۳- د مدني ټولنو په نوم انحصاري مافیا:
په ۱۳۸۰ کال کې، چې کله نوی پراخ بنسټه نظام را منځته شو، ورسرہ سم داسې کلیمات را ولېږدول شول، چې تر دې دمه ورسرہ افغانانو اشنایي نلرله؛ په ۱۳۸۴ کال کې چې کله اساسي قانون پاس شو، نو د مدني ټولنو نوم ھم د احزابو او جمعیتونو له نومه سرہ ور ډېر شو۰
ډېری لوستو افغانانو ورته د دې لپارہ اھمیت نه ورکولو، ځکه چې افغانانو د گوند، حزب او داسې نورو نومونو نور نفرت لرلو؛ دې ھر یوہ په خپل وخت کې ټولنې ته ډېر زیان اړولی دی۰
نو ځکه دغې برخې ته په افغانستان ھان لا تر اوسه ھم د حقارت په سترگه لیدل کېږي۰
ناخبر له دې څخه چې نورہ نړۍ کې ډېرہ تکیه پر ھمدې بنسټونو وي۰
یوہ ډله د افغانانو سرہ یوزای شوہ چې اوس یې ھم د افرادو تعداد له اوو یا اتو کسانو نه ډېرېږي، دغه لویه برخه چې د عامه پوھاوي، انسانانو د ژوند بدلولو او خیرازۍ لپارہ ښه وسیله دہ یرغمل کړہ!؟۰
دوی په ټولو نړیوالو او کورنیو کنفرانسونو کې د افغانانو په استازولۍ په داسې حالت کې گډون کوي، چې کېدای شي، د خبرونو اورېدلو ور ھا خوا حتا یوزل یې ھم د کابل څلورو دروازو څخه بېرون د مدني فعال په نوم سفر نه وي کړی، ترڅو د ھغو افغانانو له حاله ځان خبر کړي، چې دوی په اړہ نړیوالو ته په ھر کنفرانس، غونډہ، سیمینار۰۰۰ نورو کې معلومات ورکوي۰
دوی یوازې د نړیوالو څخه پروژې اخلي او طرفین ( نړیوال او افغانان ) تېر باسي ( غولوي یې )۰
لا تر اوسه یې داسې کوم کار نه دی کړی، چې افغانانو ته یې حتا یو د مثال په ډول وړاندې کړای شي، د عامه پوھاوي نیولې ھان د څار تر برخې چې دوی د ټاکنو ۰۰۰ اړوندو ادارو سرہ د مالي بنیې بډایه کولو او پیدا کولو لپارہ کوي۰
حل لار:
۱- د مدني ټولنو، احزابو، قومي شوراگانو او نورو بنسټونو قوانینو ته بیاځلې کتنه۰
۲- د نوموړو بنسټونو پر مالي سرچینو دقیق او جدي کنترول او څار۰
۳- د مدني ټولنو د فعالیت اړوند کارونو ویش او نومول، ترڅنگ یې د گوتو په شمار پنځو یا شپږو برخو کې د جواز ورکول۰
مثلاً: د خیرښېگڼې برخه، د علمي پوھاوي برخه، د چاپیریال ساتنې او ښارونو پاکولو برخه، د ناوړہ دودونو سرہ مبارزې برخه۰۰۰
۴- ځونانو ته کار موندنه د ھغوی د مسلک او تخصص سرہ سمه، خو په غیر د رشوت، فساد، ټیم او خوشخورۍ څخه۰
۰۰۰
درنښت
