ليکنه: د افغانستان اسلامي امارت په رسميت پېژندنه: اغېزې او فرصتونه
ليکوال: ميرويس ويال- افغان سوداګر او سياسي شنونکی
نېټه: ۱۳/۴/۱۴۰۴- مسکو، روسيه
ناشر: روهي وېب پاڼه
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تېره ورځ، د چنګاښ پر ۱۲مه، د روسیې حکومت د افغانستان اسلامي امارت په رسمیت وپېژانده او په دې توګه روسيه لومړی هېواد شو چې په رسمي ډول يې افغانستان سره خپلې ډېپلماټيکې اړيکې د سفيرانو په کچه پيل کړې. دا پرېکړه د افغانستان اسلامي امارت له واکمنېدو شاوخوا څلور کاله وروسته کېږي او د افغانستان او سیمې پر راتلونکي، او همدارنګه پر نړیوالو اړیکو یې ژورې اغېزې لرلای شي. د روسیې دا اقدام، چې په نړیواله کچه او کور دننه یې پراخ بحثونه او غبرګونونه راپارولي، د کابل لپاره د یوازیتوب له ماتولو یوه مهمه نښه بلل کېږي.
۱. د روسیې دغه کړنه به د افغانستان اسلامي امارت لپاره څومره ګټوره وي؟
د روسیې لخوا د افغانستان اسلامي امارت په رسمیت پېژندل د افغان حکومت لپاره یوه ستره دیپلوماتیکه لاسته راوړنه ده چې څو اړخیزې ګټې لري:
الف) د نړیوالې انزوا ماتول: د افغانستان اسلامي امارت له ۲۰۲۱ کال راهیسې نړیوالې ټولنې سره د رسميت پېژندنې په برخه کې پر ديپلماسۍ بوخت دی. دا انزوا د دې لامل شوې وه چې افغانستان له پراخو نړیوالو مالي او پرمختیایي مرستو بې برخې شي او پر اقتصاد یې منفي اغېزه وکړي. د روسیې له خوا په رسميت پېژندنه، که څه هم یوازې د یوه هېواد لخوا ده، خو د دې انزوا په ماتولو کې لومړی ګام بلل کېږي. دا پرېکړه د افغانستان اسلامي امارت ته د نړیوالې صحنې پر وړاندې یو ډول مشروعیت وربښي او د نورو هېوادونو لپاره هم دروازې پرانیزي چې په دې اړه فکر او اقدام وکړي.
ب) د مشروعیت ترلاسه کول: رسمیت پېژندنه یوازې دیپلوماتیکه نه، بلکې سمبولیکي معنا هم لري. دا په دې مانا ده چې یو لوی او مهم هېواد لکه روسیه، د افغانستان اسلامي امارت د افغانستان د مشروع واکمن په توګه مني. دا کار د افغانستان اسلامي امارت د داخلي مشروعیت لپاره هم ګټور دی، ځکه چې کولی شي دا پېژندنه ولس ته د یوې نړیوالې بریا په توګه وړاندې کړي.
ج) د سیاسي دریځ پیاوړتیا: د روسیې اقدام د اسلامي امارت سیاسي دریځ په نړیواله کچه پیاوړی کوي. د افغانستان اسلامي امارت حکومت کولی شي له دې پېژندنې څخه د یوې وسیلې په توګه کار واخلي ترڅو د نورو هېوادونو سره د اړیکو د عادي کولو لپاره خبرې اترې وکړي. دا د افغانستان اسلامي امارت پر وړاندې د فشارونو د کمولو لامل هم کېدای شي، ځکه چې دوی اوس یو نړیوال ملاتړی لري.
د) د سیمه ییزو اړیکو نوي کول: روسیه د افغانستان یو مهم او نه نښلېدلی ګاونډی او د سیمه ییزو لوبو یو فعال لوبغاړی دی. د روسیې پېژندنه کولی شي د منځنۍ اسیا له هېوادونو سره هم د افغانستان اړیکې ښې کړي، ځکه چې ډېری دا هېوادونه د روسیې تر نفوذ لاندې دي. دا به د افغانستان اسلامي امارت حکومت ته فرصت ورکړي چې د سیمه ییزو سوداګریزو لارو، انرژۍ او امنیت په برخه کې نوي تړونونه لاسلیک کړي.
۲. د افغانستان اسلامي امارت دیپلوماسي څنګه بریالۍ شوه چې افغانستان له انزوا وباسي؟
له واکمنۍ وروسته، اسلامي امارت د سختې دیپلوماتیکې مبارزې سره مخامخ و، خو د څو مهمو ګامونو په اخیستلو سره یې وکولی شول چې د نړیوالې انزوا له کړۍ څخه راووزي.
الف) د امنیت ټینګښت او د جنګ پای ته رسول: د افغانستان اسلامي امارت تر ټولو مهمه لاسته راوړنه په ټول هېواد کې د امنیت ټینګښت او د څلوېښت کلنې جګړې پای ته رسول دي. نړیواله ټولنه، په ځانګړي ډول ګاونډي هېوادونه، له ناامنیو څخه سخت په وېره کې وو. د امنیت په ټینګښت سره، د افغانستان اسلامي امارت وښودله چې دوی د هېواد د کنټرول توان لري او د سیمې هېوادونو ته یې ډاډ ورکړ چې له افغانستان څخه به ورته ګواښ پېښ نه شي. دا د دیپلوماسۍ لپاره لومړنی او بنسټیز شرط و.
ب) له ګاونډیانو سره د فعالې اړیکې ساتل: د اسلامي امارت دیپلوماسۍ له پیله پر ګاونډیو هېوادونو او سیمه ییزو قدرتونو تمرکز درلود. دوی له ایران، پاکستان، چین، ازبکستان، تاجکستان او ترکمنستان سره منظمې لیدنې کتنې او خبرې اترې وکړې. په دې غونډو کې یې د پولو امنیت، سوداګرۍ او د ناامنۍ پر ضد مبارزه باندې ټینګار کاوه. دا فعال ګډون د دې لامل شو چې ګاونډیان د افغانستان له وضعیت څخه یو څه ډاډمن شي.
ج) له غربي هېوادونو سره غیر رسمي تماسونه: سره له دې چې غربي هېوادونو اسلامي امارت په رسمیت نه دي پېژندلي، خو دوی د افغانستان اسلامي امارت سره غیر رسمي تماسونه او خبرې اترې ساتلې دي. د بېلګې په توګه، د دوحې ناستې او نورې مشورې. دا تماسونه د دې لامل شوي چې اسلامي امارت د نړیوالې ټولنې له غوښتنو، خبر شي او یو ډول د اړیکو چینلونه فعال پاتې شي.
۳. افغانستان ته به د دغې پېژندنې اقتصادي، سیاسي، سوداګریزې او نورې ګټې څه وي؟
د روسیې پېژندنه د افغانستان لپاره د ډېرو اقتصادي او سیاسي ګټو د پیل ټکی کېدای شي، په دې شرط چې نور هېوادونه هم ورته اقدام وکړي او یا لږ تر لږه له دې پرېکړې څخه اغېزمن شي.
الف) اقتصادي ګټې:
- پانګونې او سوداګرۍ پراختیا: د روسیې په رسمیت پېژندل به د روسیې شرکتونو ته دا جرئت ورکړي چې په افغانستان کې په بېلابېلو سکتورونو، لکه کانونو، انرژۍ او زیربناوو کې پانګونه وکړي. دا به د افغانستان اقتصادي وضیعت ته وده ورکړي او د کاري فرصتونو د رامنځته کېدو لامل شي.
- د سیمه ییزو پروژو بیا ژوندي کول: د روسیې سره رسمي اړیکې کولی شي د لویو سیمه ییزو پروژو لکه کاسا-۱۰۰۰ (برق) او تاپي (ګاز) په بیا ژوندي کولو کې مرسته وکړي. د دې پروژو بشپړول به افغانستان ته د ترانزیت له لارې عایدات راوړي.
- د بانکي او مالي سیسټم عادي کول: په رسمیت پېژندل د افغانستان لپاره د نړیوالو بانکي سیسټمونو ته د لاسرسي په برخه کې اسانتیاوې رامنځته کوي. دا به د بانکي لیږدونو، سوداګریزو راکړو ورکړو او حوالو لپاره مثبت وي.
- د روسیې بازار ته لاسرسی: د رسمیت پېژندنې وروسته، افغان سوداګر کولی شي په اسانۍ سره د روسیې پراخ بازار ته لاسرسی ومومي. دا به د افغاني محصولاتو، لکه وچو میوو، فرش، او لاسي صنایعو لپاره د صادراتو نوي فرصتونه رامنځته کړي.
ب) سیاسي ګټې:
- په نړیوالو سازمانونو کې ځای موندل: رسمیت پېژندنه په تدریجي ډول کولی شي د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو په څېر په نړیوالو او سیمه ییزو سازمانونو کې د څوکۍ لاسته راوړلو زمینه برابره کړي.
- د نړیوالو فشارونو کمښت: کله چې نور هېوادونه هم د روسیې په پله قدم ږدي، پر اسلامي امارت د نړیوالو فشارونو کچه به راټیټه شي.
- د مشروعیت پراخوالی: د هرې نوې پېژندنې سره، د اسلامي امارت نړیوال مشروعیت زیاتیږي، چې پر داخلي حکومتولۍ او ثبات مثبته اغېزه لري.
ج) سوداګریزې ګټې:
- د سوداګریزو تړونونو اسانتیا: رسمي اړیکې به د روسیې او افغانستان ترمنځ د سوداګریزو تړونونو او پروتوکولونو په لاسلیک کولو کې مرسته وکړي، چې دا به سوداګریزې پروسې ساده او قانوني کړي.
- د ترانزیتي لارو بیا پرانستل: افغانستان د منځنۍ اسیا او سویلي اسیا ترمنځ د یوې مهمې ترانزیتي نقطې په توګه، د روسیې په رسمیت پېژندنې سره به د دې سیمې هېوادونو ته د سوداګرۍ لارې نورې هم اسانه کړي.
- د انرژۍ په برخه کې همکارۍ: افغانستان کولی شي د روسیې سره د انرژۍ په برخه کې، په ځانګړې توګه د نفتو او ګازو په وارداتو، او د انرژۍ سکتور په پراختیا کې همکارۍ وکړي.
۴. د نړۍ نور هېوادونه او په ځانګړي ډول اسلامي او سیمه ییز هېوادونه هم باید دا ډول اقدام وکړي، ځکه چې د افغانستان اسلامي امارت په راتګ سره په هېواد کې سوله او امنیت راغلی.
د دې خبرې پر اهمیت ټینګار کول مهم دي چې د روسیې پېژندنه باید د نورو هېوادونو، په ځانګړي ډول اسلامي او سیمه ییزو هېوادونو لپاره د یوه مثال په توګه ونیول شي.
الف) سوله او امنیت: د افغانستان اسلامي امارت تر ټولو مهمه او محسوسه لاسته راوړنه په ټول هېواد کې د څلوېښت کلنې جګړې پای ته رسول او د سراسري امنیت ټینګښت دی. د افغانستان ناامني یوازې د افغانستان ستونزه نه وه، بلکې پر سیمه ییز امنیت او ثبات یې هم منفي اغېزه لرله.
ب) بشري ناورین او اقتصادي اړتیاوې: افغانستان لا هم له ځينو برخو کې له ستونزو سره مخ دی. د رسمیت پېژندنې او د نړیوالو مرستو او پانګونو په راتګ سره کولی شو د دې ستونزو مخه ونیسو. د اقتصاد پیاوړتیا، د کاري فرصتونو رامنځته کول او د زیربناوو پراختیا د نړیوالو تعاملاتو له لارې ستونزې حل کولی شي.
ج) د سیمه ییز ثبات لپاره فرصت: افغانستان د منځنۍ او سویلي اسیا په څلورلاره کې پروت دی. باثباته افغانستان د سیمه ییزې سوداګرۍ، ترانزیت او اقتصادي ودې لپاره حیاتي دی. رسمیت پېژندنه کولی شي د سیمه ییزو همکاریو د پیاوړتیا او د سیمې د اقتصادي ګټو لپاره نوې لارې پرانیزي.
د) د "اړیکو" اهمیت د "انزوا" پر ځای: د نړۍ او په ځانګړي ډول د اسلامي هېوادونو لپاره، د افغانستان اسلامي امارت سره د رسمیت پېژندلو له لارې اړیکې نیول ډېر اغېزمن دي، نسبت دې ته چې دوی په انزوا کې وساتل شي. په اړیکه نیولو سره، نړیواله ټولنه کولی شي د افغانستان اسلامي امارت سره د شته ستونزو په حل کې نېږدې او په ارتباط کې پاتې شي.
پایله
د روسیې لخوا د افغانستان اسلامي امارت په رسمیت پېژندل یو تاریخي او مهم ګام دی چې د افغانستان د راتلونکي لپاره نوې دروازې پرانیزي. دا پېژندنه د افغانستان اسلامي امارت د لپاره دیپلوماتیک مشروعیت، سیاسي پیاوړتیا او د نړیوالې انزوا د ماتولو په لور یو مهم قدم دی. افغانستان ته به په اقتصادي، سیاسي او سوداګریزو برخو کې ډېرې ګټې ورسوي، په کار ده چې نور هېوادونه هم د روسیې په پله قدم کېږدي.
روسیې دا اقدام د یوه نوي فصل پیل دی، چې له مخې یې افغانستان یو ځل بیا د سیمې د ثبات او سوکالۍ په مرکز بدل شي.
