لومړۍ برخه
چین ژمنه کړې چې له افغانستان څخه د ملاتړ په لړ کې به د کونړ پر سیند د بند جوړولو او له پاکستان سره د نښلوونکې پټلۍ په برخه کې مرسته کوي.
سره له دې چې د افغانستان او چین ترمنځ د ورېښمو له لارې د راکړې ورکړې یو خورا اوږد تاریخ پروت دی، خو معاصر له افغانستان سره تر دې دمه د چین له خوا شوې تخنیکي ــ اقتصادي مرستې د ګوتو په شمېر دي. د کونړ سیند او د اوسپنې پټلۍ له پروژو سره د چین لېوالتیا به د اقتصادي اړیکو په ډګر کې یوه نوي پړاو ته د ننوتولو زمینه برابره شي. ددې ډول لېوالتیا د پخلي لپاره مې غوره وګڼله چې چین ته زما ( لیکوال) د کاري رسمي سفر ځینې ټکي له تاسو سره شریک کړم.
کله چې د پخواني شوروي اتحاد سور لښکر په افغانستان کې له ماتې سره مخ شو، افغانستان کې د کور دننه جګړه ښه په درز سره روانه وه. د خوراکي توکو کمښت له یو پلوه، د سون توکو نه شتون له بل پلوه، د لارو په اوږدو کې امنیتي ستونزې او هره ورځ د مرګ ژوبلې او ویجاړۍ خبرې خو د ژوند یوه عادي خبره ګرځېدلې وه. ورځ تر بلې د امنیتي شرایطو په خرابېدو سره په هېواد کې نژدې د ټولو بهرنیو ملکونو سیاسي نمایندګۍ ( سفارتونه ) وتړل شول او کارکوونکي یې خپلو هېوادونو ته ستانه شول. خو په کابل کې د چین یواځنی سفارت و، چې د اړتیا له مخې په کې یو شمېر کسانو شتون درلود. دا مهال زه د کابل ښار په یوه لویه فابریکه کې پر کار بوخت وم. دغه مهال په دا دومره سختو شرایطو کې نه یوازې ددې فابریکې او دې ته ورته د نورو تولیدي فابریکو فعال ساتل اړین ګڼل کېدل، بلکې د وخت د سپکو او خوراکي توکو صنایعو وزارت د خپلو اړوندو یو شمېر تصدیو چې د اوږد مهال کارولو په ترڅ کې یې اقتصادي ظرفیتونه کمزوري شوي وو له سره لومړني اعظمي (تخنیکي ) ظرفیتونو ته د راګرځولو هوډ وکړ. سره له دې چې له یوه پلوه له ورانکارو څخه د موجودو تصدیو ژغورل او د پراخېدونکو او تشدیدي کارونې لپاره د مالي وسایلو کمښت خورا ستغې ستونزې وې، خو بیا هم د دې ټولو ناخوالو سره اړوندې ادارې د تخنیکي سمبالښت له لارې په شتو تصدیو کې د مثبت بدلون د راوستلو لپاره لاس په کار شوې.
لکه څنګه، چې د مخه هم وویل شول د امنیتي او اقتصادي پلوه په داسې یو غیر عادي شرایطو کې د تولیدي واحدونو د تولیدي ظرفیتونو د لوړولو چارې د مالي وسایلو د کمزورتیا له کبله ناشونې ښکارېدې، خو د هېوادنۍ مینې، کلکې ارادې او په مسلکي پوهې سمبال کدرونو شتون د داسې تولیدي واحدونو د تولیدي ځواک د پیاوړتیا لپاره د بل هر څه خورا ستر ارزښت درلود. په داسې شرایطو کې، چې زموږ د ویاړلی هېواد سره د بهرنۍ نړۍ د مرستو ټولې دروازې د تړل کېدو په درشل کې وې او له چین پرته داسې کوم بل هېواد نه تر سترګو کېده، چې د داسې چارو د سمبالښت لپاره یې د افغانانو لاس نیوی کړی وای. دلته څو دلیلونو شتون درلود. یو خو د چین د سفارت د تجارتي اتشې مسئولو کسانو د همداسې پروژو د رانیولو لپاره په داسې سختو شرایطو کې په خپل سیاسي نمایندګۍ کې حضور درلود. دویم د چین تکنالوژي د نورو ډېرو هېوادونو په پرتله ارزانه او د اټکل او فني تجربو له مخې یې افغان تخنیکي او تولیدي کارکوونکو ته کارول هومره ستونزمن نه ښکارېدل.
په همدې موخه د چین د ځینو اړوندو کمپنیو متخصص کسان د یو شمېر لومړنیو څېړونو لپاره افغانستان ته را دعوت شول. خو هغه مهال د افغان دولت د غلط بهرني سیاست له کبله له چین سره په لوړه کچه د تماسونو نیولو نشوالي د داسې اقتصادي پروژو پر وړاندې یو ستر خنډ و. د دیپلوماتیکو اړیکو د محدودیتونو له مخې د وزیر په کچه هلته ورتګ ناشونی و، و پتیل شوه چې یو څلورکسیز پلاوی د اړوند وزارت په غوښتنه او د هغه مهال د وزیرانو شورا د رییس په تائید د وزیر په صلاحیت د وخت د سپکو او خوراکي توکو صنایعو د وزارت د باتجربه او په کارپوه معین خدای بښلي دیپلوم انجنیر محمدغلام رحیمي په مشرۍ د یو شمېر تصدیو د رغولو په موخه د چینایي کمپنیو په دعوت د تیانجین صنعتي لوی او مشهور ښارته کاري سفر وکړ. د دغه پړاوي په ترکیب کې ما ( لیکوال) هم ګډون درلود. له دغه څلورکسیز پلاوي څخه یې ښه هکلی وکړ. سره له دې چې دا سفر د ۱۲ ورځو لپاره پلان شوی و، خو د دواړو خواو د ګټو پر بنسټ یوې غوره پایلې ته د رسېدلو په موخه د سفر وخت یو څه وغزېدلې، دا ځکه چې پړاوي د هېواد د سختو اقتصادي ستونزو له کبله دې ته اړ و چې د ماشینرۍ ( تکنالوژۍ ) په ځینو برخو چې د چینایي کمپنیو له خوا په پام کې نیول شوې وې له سره غور وکړي او له هغې جملې ساده، ارزانه او د افغان لوري مسلکي وړتیا او شرایطو ته په کتو داسې تخنیکي وسایل غوره کړي چې د هر ځانګړي تولیدي واحد لپاره د افغان لوري له خوا په پام کې نیول شوي اعظمې ظرفیت باندې کوم منفي اغېز و نه ښیندي او ورسره جوخت د چینایي کمپنیو له خوا د اټکل شوي قیمت په راکښته کولو سره لومړنۍ هوکړه تر سره شوه. لیکوال د اړوندې فابرېکې په ګودامونو او تحویلخانو کې د موجودو احتیاطي پرزو ( سفرپارټ) او آن تر دې چې ښایي د ډېرو لپاره د تعجب او حېرانتیا وړ وي د بخار په دیګونو کې د کاریدونکو او د لوړ حرارت په مقابل کې مقاومت درلودونکو شموت خښتو نوملړ ( د ځانګړو نمرو او جوړښت ( سایز ) په تفکیک ) جوړ او له ځانه سره یوړ. سره له دې چې د بخار دیګ کمپلټ ( د ټولو ملحقاتو سره) اخېستل کیږي، خو په هېواد کې د اقتصادي ناچارۍ له کبله د یو څو اسعارو د سپما په موخه په لست کې د شامل شوو خښتو رانیولو ته زړه نه ښه کاوه او ښایي چینایي لوری به هېڅکله هم د یو داسې سر زوري، کنجکاو او مقتصد کس سره نه و مخامخ شوی (وایي تشه لاسه ته مې دښمن یې).
کله چې د ډېرو چنو وهلو او هر اړخېزو ارزونو وروسته لومړنۍ پاېلو ته ورسېدو، د پلاوي له خوا د تخنیکي وسایلو د قیمت د یوې برخې په بدل کې د اسعارو د کمښت له وجې، د نړیوال بازار په بیه مقابل لوري ته د افغانستان څخه د مالوچو د رانیولو چې سمپلونه یې لا د مخه موږ له ځانه سره وړي وو وړاندیز وشو.
په ورته وخت کې د افغانستان جمهوري ریاست له خوا په پیکنګ کې مشت افغان سفارت ته د تلکس له لارې سپارښتنه شوې وه چې د امکان په صورت کې دې له چین څخه د غنمو رانیولو موضوع هم مطرح شي. دا هغه وخت و چې د پخواني شوروي اتحاد څخه د غنمو واردېدل په ټپه درېدلي و. سره له دې چې چین خپل د اړتیا وړ غنم د کاناډا او نورو ملکونو نه رانیسي، خو بیا یې هم د مرستې ژمنه وکړه، چې په بحر کې چین ته په لاره د نورو هېوادو څخه د پیرودل شوو غنمو څخه به افغانستان ته یو معین مقدار غنم په کوم نږدې بندر کې ښکته کړي.
نور بیا...
دغه ليکنه په «هميانۍ» کې هم خپره شوې ده.
