زکات د اسلام په دین کې د فرض عبادتونو له ډلې څخه دی، چې د مسلمانانو لپاره په مال او شتمنیو کې د یوې خاصې برخې ورکول اړین دي. دا د الله تعالی له لوري یوه دینی او اجتماعي حکم دی، چې په قرآن کریم او حدیثونو کې یې ټینګار شوی دی. د زکات فرضیت د مسلمانانو لپاره د مال پاکوالي، د فقر او بېوزلۍ کمولو، او په ټولنه کې د انصاف او عدل راوستلو وسیله ده. زکات د یوه مسلمان پر مال فرض دی کله چې هغه مال د خاصې کچې (نصاب) څخه زیات شي او یو بشپړ کال تېر شي. د دې فرضیت سره، مسلمانان دې ته اړ دي چې د خپلې شتمنۍ یوه برخه د محتاجو، یتیمانو، مسکینانو، او نورو مستحقینو ته ورکړي، ترڅو ټولنه کې اقتصادي مساوات او تعاون زیاته شي.
د زکات تعریف او اصطلاح
زکات د اسلام یو مهم څلورم رکن دی چې په شریعت کې هغه عبادت ته ویل کېږي چې مالدار خلک د خپل مال یو ټاکلی برخه د مستحقو کسانو لپاره ورکوي. په لغت کې زکات پاکوالي، زیاتوالي او برکت ته ویل کېږي، او په اصطلاح کې هغه عبادت دی چې په شریعت کې د الله تعالی د امر سره سم د مال یوې ټاکلې برخې مستحقینو ته ورکول کیږي.
د زکات وجوب او حکم
زکات د قرآن کریم، سنت او اجماع له مخې په هر مسلمان چې د نصاب څښتن وي، فرض دی. الله تعالی په قرآن کریم کې فرمایي:
"وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ" (البقرة: 43)
له دې آیت څخه څرګندیږي چې زکات د مسلمانانو د مالونو پاکولو او د ټولنې د اړتیاوو پوره کولو لپاره یوه مهمه فریضه ده.
د زکات کچه او نصاب
د زکات نصاب د سرو زرو په اساس 20 مثقاله (87.48 ګرامه) او د سپینو زرو لپاره 200 درهمه (612.36 ګرامه) ټاکل شوی. همدارنګه د کرنیزو حاصلاتو لپاره د باران په اوبو خړوب شوي ځمکې 10% او د انسان له لوري اوبه شوي ځمکې 5% زکات لازم دی. د نورو مالونو لپاره نصاب او کچه په اسلامي فقه کې وضاحت لري.
د زکات نه ورکولو عواقب
د زکات نه ورکول لویه ګناه ده او په آخرت کې د سخت عذاب سبب ګرځي. په دنیا کې هم د زکات نه ورکول د ټولنې لپاره ناوړه اقتصادي او ټولنیزې پایلې لرلی شي. قرآن کریم د زکات نه ورکوونکو لپاره سختې خبرې کړې دي:
"وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ" (التوبة: 34)
د زکات مستحقین
د زکات مستحقین په قرآن کریم کې په وضاحت سره بیان شوي دي:
"إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ" (التوبة: 60)
مستحقین د فقرایو، مساکینو، د زکات راټولونکو، د زړونو د نرمولو لپاره کسانو، غلامانو د آزادولو لپاره، قرضدارانو، د الله په لار کې او مسافرو په برخو کې شامل دي.
د زکات مستحقین په اسلام کې هغه کسان دي چې د الله (ج) په حکم د زکات پیسې ترلاسه کولای شي. قرآنکریم په سورۀ توبې کې د زکات مستحقین په لاندې اته ډلو وېشلي دي. دا آیت د زکات د وېش د اصولو په اړه ډېر واضح لارښوونې لري.
فقراء هغه کسان دي چې د ژوند د اړتیاوو لپاره کافي مال او شتمني نه لري. دا کسان د فقرا یا غریبو په توګه پېژندل کیږي چې د خپلو ورځنیو اړتیاوو پوره کولو کې ستونزې لري.
مساکین هم هغه کسان دي چې فقر یې نه څرګندیږي، مګر د ژوند اړتیاوو لپاره د کافي وسایلو نشتوالی لري. دا کسان ممکن داسې ښکاري چې مالي ستونزې نلري، خو هغوی هم له اقتصادي کړاوونو سره مخ دي.
عاملین علیها دې ټکي ته اشاره کوي هغه کسان چې د زکات د ټولولو او وېشلو په برخه کې کار کوي. دا کسان د زکات د جمع کولو، وېشلو او تنظیم کولو مسئولیت لري.
مؤلفه قلوبهم دا کسان هغه مسلمانان دي چې د اسلام په وړاندې یې زړه نرمول کېږي او هغوی د اسلام ته لېوالتیا لري. زکات د دوی د زړه نرمولو او د دین په لور د رغبت زیاتولو لپاره ورکول کېږي.
رِقاب هغه کسان دي چې غلامان یا بندیان دي. زکات د دوی د ازادولو لپاره ورکول کېږي، ترڅو هغوی خپل ژوند په آزادۍ سره تېره کړي.
غارمین هغه کسان دي چې پور لري او د خپل پور د ورکولو وس نه لري. زکات د دې کسانو د پورونو د ادا کولو لپاره ورکول کېږي، ترڅو دوی له مالي ستونزو څخه خلاص شي.
فی سبیل الله هغه کسان دي چې د الله (ج) په لار کې جهاد کوي یا د دین لپاره کار کوي، لکه علماء، محصلین، او ټولنیز کارکوونکي. دا کسان د دین لپاره کار کوي او د زکات څخه ملاتړ کوي.
ابن سبیل هغه کسان دي چې په سفر کې دي او د خپلې لارې لپاره مالي سرچینې نه لري. که دا کسان د خپلو اړتیاوو لپاره بیرته خپل کور ته نه شي تللی، زکات ورکول کېږي ترڅو د سفر لګښتونه پوره کړي.
د زکات روحاني او ټولنیزې ګټې
زکات د اسلام یو له بنسټیزو ارکانو څخه دی چې د مسلمانانو لپاره د مالي عبادت تر ټولو غوره بڼه ګڼل کېږي. د دې فریضې اصلي هدف یوازې د مال پاکول نه دی، بلکې د انسانانو ترمنځ د مالي او ټولنیزې اړیکې پیاوړې کول دي. زکات نه یوازې د مسلمان د ایمان پیاوړتیا کې مهم رول لري، بلکې په ټولنه کې د اقتصادي او ټولنیزې عدالت رامنځته کولو لپاره یوه اغېزناکه وسیله ده. لاندې د زکات روحاني او ټولنیزې ګټې په تفصیل سره بیان شوې دي.
- د مال او نفس پاکوالی
"خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا" (سورة التوبة، ۱۰۳)
دا آیت د دې ښکاره دلیل دی چې زکات د مسلمان د ځان او مال د پاکوالي وسیله ده.
- د الله تعالی رضا او د ایمان پیاوړتیا
- د ټولنیزې عدالت پیاوړتیا
- د مرستې فرهنګ او بشري همدردۍ ترویج
- د اقتصادي سیستم ثبات
- د ټولنیزې همغږۍ او یووالي پیاوړتیا
د زکات نه ورکولو ټولنیزې ستونزې
زکات د اسلام یو داسې سیستم دی چې د روحاني پاکوالي ترڅنګ د ټولنې د اقتصادي عدالت او سوکالۍ لپاره غوره اغېزې لري. بیا هم ځینې مسلمانان زکات نه ورکوي د مختلفو عواملو له امله، چې د دیني پوهې نشتوالي، اقتصادي ستونزو، او شخصیتي ځانګړتیاوو پورې تړاو لري. لومړی دلیل دا دی چې ځینې خلک د زکات د وجوب، شرایطو، او اهمیت په اړه کافي پوهه نه لري. دوی ممکن فکر وکړي چې زکات یوازې د شتمنو خلکو لپاره اړین دی یا داسې وګڼي چې د دوی شته لاس ته راوړنې دې اصولو ته نه رسېږي. دغه دیني ناپوهي د دې سبب ګرځي چې خلک د دې فرضي عبادت په اهمیت باندې بېخبره پاتې شي. دویم دلیل د اقتصادي ستونزو او رواني خنډونو سره تړلی دی. ځینې خلک که څه هم زکات پرې واجب وي، د خپلې شتمنۍ له لاسه ورکولو وېره لري. دوی فکر کوي چې د زکات ورکول به یې مالي حالت کمزوری کړي. پر دې سربېره، ځینې خلک د نفس بخل یا شخصیتي ځانغوښتنې له امله له زکات ورکولو ډډه کوي. دغه ډول خلک زیاتره شتمني یوازې خپل ځان لپاره ګڼي او د نورو خلکو د اړتیاوو پر وړاندې بېتفاوتي ښيي. دې ټولو عواملو ته رسیدګي یوازې د دیني پوهې زیاتولو او په ټولنه کې د اقتصادي او اخلاقي روزنې له لارې ممکنه ده. سره له دې چې زکات ورکول د هر بالغ او شتمن مسلمان لپاره فرض دي، ځینې خلک بیا هم د دې د ورکړې په اړه بې پروايي کوي. دا بې پروايي له مختلفو عواملو څخه سرچینه اخلي، چې ځینې یې د بې علمۍ، نفسي غوښتنو او ټولنیزو ستونزو پورې اړه لري.
- د پوهې کمبود
ډېر خلک د زکات د اهمیت او اړتیا په اړه کافي دیني پوهه نه لري. ځینې خلک فکر کوي چې زکات یوازې یوه نیکي ده، نه یوه وجیبه. د دې پوهې نشتوالي له امله، هغوی د زکات د دقیق حساب کولو او ادا کولو په اړه بې پروا کیږي. دا هم شونې ده چې ځینې خلک د زکات د محاسبې د طریقي او مستحقینو د پیژندلو په اړه کافي معلومات ونه لري، چې له امله یې د دې فرض په اداء کولو کې پاتې راځي. دې ته اړتیا ده چې د علماوو او دیني ښوونکو له لارې د زکات د ارزښت، احکامو، او اهمیت په اړه عامه پوهاوی ډېر شي.
- اقتصادي ستونزې او ځانغوښتنه
ځینې کسان د خپلو مالي ستونزو له امله فکر کوي چې زکات ورکول به د هغوی خپل اړتیاوې اغېزمنې کړي. دغه کسان نه پوهېږي چې زکات ورکول د رزق زیاتېدو سبب ګرځي او دا چې الله (ج) د زکات له ادا کولو وروسته د مال برکت ډېروي. همدارنګه، ځینې کسان خپله ځانغوښتنه د دیني مسئولیتونو څخه وړاندې ګڼي، چې دا د زکات د ادا کولو پر وړاندې خنډ ګرځي. د نفسي غوښتنو او دنیا پالنې له امله ځینې خلک غواړي چې خپله شتمني یوازې د ځان لپاره وساتي. هغوی ته ځان ته مصرف کول ډېر ارزښت لري او دا فکر کوي چې د زکات ورکول به د هغوی شتمني کمه کړي. دا د ایمان کمزورتیا او دنیاوي ګټو ته د زیاتې مینې نښه ده. په داسې حالت کې د زکات پر اخروي او دنیاوي برکتونو باندې تمرکز کول او خلکو ته د هغه د معنوي او اقتصادي ګټو په اړه پوهاوی ورکول اړین دي.
- د حج او عمرې غلطه لومړیتوبونه
ځینې مسلمانان د حج او عمرې لپاره زیات لېوالتیا لري او فکر کوي چې دا عبادتونه د زکات په پرتله زیات اجر لري. دا یو ناسم تعبیر دی، ځکه چې زکات د اسلام فرضي رکن دی، په داسې حال کې چې حج یوازې پر هغه چا فرض دی چې استطاعت ولري. زکات د فرض عباداتو برخه ده، او هغه کسان چې د زکات وجیبه ورباندې لازمه ده، باید لومړی زکات ادا کړي. حج او عمره هغه وخت فرض دي چې سړی د مالي لحاظه وړتیا ولري او د زکات وجیبه یې پوره کړې وي. د دې مسلې د حل لپاره د دیني ښوونو په رڼا کې د خلکو ذهنيتونه بدلول اړین دي او هغوی ته دا ورپه ګوته کول چې زکات د ټولنې لپاره یوه حیاتي اړتیا ده.
- د ټولنیز فشار او نظارت نشتوالی
په اسلامي ټولنو کې کله ناکله د زکات په اړه د ټولنیز فشار او نظارت کمبود شتون لري. که په ټولنه کې د زکات په اهمیت ټینګار وشي او د محتاجو کسانو ستونزې په روښانه ډول څرګندې شي، خلک به د زکات ورکولو لپاره لا ډېره هڅونه احساس کړي. ځینې خلک د زکات د ورکړې په اړه بې پروا دي ځکه چې هغوی فکر کوي چې د ټولنې ستونزې یوازې د زکات په ورکړې نه شي حل کېدای. هغوی د حکومتونو یا خیراتي مؤسسو څخه د دې ستونزو د حل تمه لري. سربېره پر دې، ځینې خلک د دې لپاره زکات نه ورکوي چې باور لري د زکات پیسې به په سمه توګه مستحقینو ته ونه رسېږي. د دې ستونزې د حل لپاره اړینه ده چې د زکات د ورکړې سیستم لا شفاف او اغېزناک شي او د خلکو باور ترلاسه شي. همدارنګه، حکومتي ادارې او خیریه موسسې باید د زکات د ټولولو او عادلانه وېش لپاره مؤثره نظامونه جوړ کړي.
د زکات نه ورکولو د حل لارې
د زکات نه ورکولو د حل لپاره یو څو اړین اقدامات شته چې که عملي شي، کولای شي د دې ستونزې په حل کې مرسته وکړي او مسلمانان په دې وجیبه باندې په ښه توګه پوه کړي. د زکات نه ورکولو د حل لپاره لاندې ځینې عملي لارې چارې شتون لري:
- دیني پوهاوي لوړول
د زکات اهمیت په اړه د خلکو پوهه زیاتول باید یوه لومړنۍ هڅه وي. دې کار لپاره باید د دیني علماوو او پوهانو له لارې عامه کمپاینونه جوړ شي، ترڅو خلکو ته روښانه شي چې زکات د اسلام څلورم رکن دی او د مالي پاکوالي، ټولنیزې عدلت، او اقتصادي مساوات لپاره اړین دی. د زکات د احکامو او اړتیاوو په اړه ورکشاپونه او سیمینارونه جوړول هم مفید کیدی شي.
- مالي مشوره او مرسته
ځینې مسلمانان د زکات ورکولو ته ځکه نه کتل کیږي چې د دوی مالي وضعیت ستونزمن وي. په دې صورت کې، باید د خلکو لپاره مالي مشورې او برنامې وړاندې شي چې څنګه د زکات ورکولو ته تیاری ونیسي. له هغه سره سره، حکومتي ادارې او خیریه موسسې باید د زکات راټولولو او وېشلو په چارو کې د شفافیت، حساب ورکولو او عدالت اصول عملي کړي.
- د ټولنیز فشار او ملاتړ رامنځته کول
د ټولنیز ملاتړ سیستم باید داسې جوړ شي چې د زکات نه ورکونکي کسان احساس کړي چې د دې عمل نه ورکول یې ټولنیز او ديني مسؤولیتونو ته زیان رسوي. دا د دې لپاره چې د ټولنې مشران، علما، او حتی دوستانو پر اساس دې افرادو ته هڅونه او لارښوونې وکړي.
- د حکومت او خیریه ادارو رول
حکومت او خیریه موسسې باید د زکات ټولولو او د هغه عادلانه وېش په برخه کې خپل کردار وپېژني. د زکات د راټولولو لپاره باید مؤثر سیستمونه ولري چې د خلکو باور ترلاسه کړي او هغوی ته ډاډ ورکړي چې د هغوی مال د محتاجو کسانو تر لاسه کېږي. حکومت باید د زکات راټولولو لپاره ځانګړي قوانين وضع کړي او پر عمل کولو یې نظارت وکړي.
