روهي (دوه نۍ/۲۳ د چنګاښ)، البرټ آینسټین د نوبل جایزې اخیستونکی په 1922 کال کې خپلې خور ته په یوه لیک کې، د نازیانو واک ته رسیدو دمخه د یهودیانو له وضعیت څخه خپله ویره څرګنده کړه. دغه لیک په اسرائیلو کې د لیلام پر مهال په لسګونو زره ډالرو پلورل شوی.
د هغه خور ماریا د نوموړي فزیک پوه البرټ آینسټین لیک په بیت المقدس کې په لیلام کې د 32 زره امریکایی ډالرو (28300 یورو) کیږی وپلورل شو.
په 1922 کې په خپل لیک کې، کله چې په آلمان کې د سامی ضد احساساتو وده کوله، آینسټین د یهودانو سره مخ شوي ستونزې بیان کړې.
43 کلن آینسټین وروسته له هغه په برلین کې په نامعلوم ځای کې لیکلي چې په لیک کې یې یادونه نه ده شوې: "دا د اقتصادي او سیاسي تیاره نږدې وخت دی "نو زه خوښ یم چې زه د دې ټولو سره لرې کیدالی شم."
په هغه وخت کې، د یهودي د بهرنیو چارو وزیر اود آینسټین نږدې ملګري ووژل پولیسو آیسټین ته خبرداری ورکړی و چې ممکن هغه راتلونکی هدف وي.
"هغه څه چې د دې لیک په اړه ځانګړي دي د آینسټین وړاندوینه ده، "مارون آئرین ، د دوه داوطلبینو څخه یو وویل. "هغه ګوري چې راتلونکی 10 کاله به په آلمان کې څنګه وي." د دې لیک د پیرودونکي نوم نه دی څرګند شوی.
باور مو کیږي چې آینسټین دغه لیک په داسې حال کې لیکلی و چې د جرمني په شمالي بندر کییل ښار کې انتظار کاوه چې جرمنی پریږدي او جاپان ته سفر وکړي.
هغه په لیک کې لیکلي "هیڅ څوک نه پوهیږي چې زه چیرته یم او باور لري چې ورک شوی یم زما د همکارانو د ضد عملیاتو سره زه بیا هم بالکل ښه یم."
د دې لیک له لیکلو څخه درې میاشتې وروسته ، آیسټین په فزیک کې د نوبل جایزه وګټله.
کله چې نازیان په آلمان کې واک ته ورسید، آینسټین د لیکچرونو او لیکونو ورکولو لپاره په سوداګرۍ سفر روان و. د نازیانو زیاتوالي هغه دې ته اړ کړ چې خپله جرمني تابعیت پرېږدي او په متحده ایالاتو کې میشته شي.
د آینسټین ډیری یادونې په وروستي کلونو کې په لیلام کې پلورل شوي. چې د نوموړې یا هم یاداښت میموری په $ 1.3 ملیون ډالرو وپلورل شو.
د آینسټین د خوښۍ یاددښت په $ 1.3 ملیون ډالرو وپلورل شو په 1921 کې، کله چې البرټ آئنسټین پوه شو چې هغه په فزیک کې د نوبل جایزه ګټلې، نو هغه د ټوکیو په یوه هوټل کې د خوښۍ په اړه یوه جمله لیکلې ، چې اوس په لوړه بیه پلورل شوی. دا جمله هغومره ژوره ده څومره چې ګټوره وی.
