ازادياوخپلواکي،دوهجلامفاهیمافادهکوياولازمهدهچېجلاجلاچلندونهورسرهوشي. دازادۍپهبرخهکېبایددومرهووایوچېداسلاميشریعتپهرڼاکېانسانانمقیدهازاديلري،چېدتعریفلهمخېیېانسانیوازېدهغهڅهپهترسرهکولوکېاختیارلريچېاسلاميشریعتیېورتهدترسرهکولوسپارښتنهکړېده. پههمدېامتدادخپلواکيبیادادهچېدهمدېاموروپهترسراويکېڅوکپهتابندیزپورېنهکړي.
پهافغانستانکېدهېوادپهکچهخپلواکيشاهغازياماناللهخاندیوهځانګړيپروتوکوللهمخېلهانګرېزانوترلاسهکړه،چېترارواښادوړاندېبلچاداجراتنهشوکولی. غازياماناللهخاندافغانستانپهمعاصرتاریخکېلویشخصیتبللکېږياوبایدچېټولافغانانیېدملياتلپهنوموپېژني. دهمدېخپلواکۍدترلاسهکولولپارهلهغازيسرهګڼشمېرنوروغازیانوهممټېبډوهلېوېچېدهغویلهډلېیویېهمدکونړخانغازيمیرزمانخانو،تاریخدنوموړيپهاړهپهخپلهحافظهکېحقایقلرياوځوانانوتهښاييچېځانلهدېتاریخهخبرکړي. پهافغانستانکېدبېلابېلوحکومتونوپهراتګسرهتاریخهمتغیرکړیاوهرچادخپلېسلیقېمطابقتاریخلیکلیاومحوهکړیدیچېدازموږلپارهدبدبختۍوړبللیشي.
سږدسترغازياماناللهداعلانشوېخپلواکۍسلمهکلیزهدهخولهبدهمرغهچېپهدېیوهپېړۍکېپهځایددېچېپرمختګوکړو،دبدمرغیولهکبلهموڅوپېړۍپهشاتګکړیدی،چېزهیېپړهدواکپهلېونیوپورېاړوندبولم. زموږځوانانبایدداجراتوکړيچېلهدېخپلواکۍپهکلکهدفاعوکړياودلاخپلواکۍاوازادۍلپارهداسېمبارزهوکړيڅنګهچېاړتیالیدلکیږي. سترغازياماناللهخانترخپلواکۍترلاسهکولووروستهغوښتلچېهېوادلهنړۍسرهسیالکړي؛نوځکهخویېبایدلهخپلېټولنېورهاخوالهنړۍسرهقدماخیستیویچېلهبدهمرغهد (بغداديپیر)! مریدانوپرېدکفرفتویورکړهاوپرضدیېپاڅونونهوکړل،هماغهووچېنوموړیلههېوادهتبعیدشواوبالاخرهپههمدېهجرکېوفاتهمشو. هماغهپرمختګونهچېپههماغهوختکېتخطۍبللکېدېاویوشمېریېواقعاتخطۍاودټولنېلهاړتیاوورهاخواکړنېهموې،ترننهدیوشمېروګړولپارهتخطۍبللکېږيحالداچېننترېسلکالهتېرېږي.
زموږبدبختيدادهچېموږلاهمپهسلکالهپخوانیوغلطیوپسېمخاړووخودانهګوروچېمخېتهموکندېراځيکههوارې. زموږدملتیوهبرخهننهمارواښادغازياماناللهخانتهپهبدهسترګهګوريچېدادیوهملتلپارهترټولوبدحالتبللکېدلیشي. لهپورتهټولوذکرشویوخبروداجوتېږيچېلاهمدملتلهیوېبرخېسرهدخپلواکۍفکرنشتهاودویلاهمځانونهغلامان (ناخپلواک) حسکوي. افغانوګړوتهدیوهملتپهتوګهلازمهدهچېکهځانونهازادنهبوليکمترکمهخپلواکخویېوبولي. دیوویشتمېپېړۍخپلواکياوازاديپهسیاستاواقتصادپورېتړلېدهاودهمدېپدیدوبنسټونهپهزدکړواوټولنیزچاپېریالپورېاړونددي. موږلهبدهمرغهدغلامۍپهفکرکېدومرهډوبیوچېخپلچاپېریالهمراتهپردیښکاريحالداچېپههمدېچاپېریالکېموږڅهچېزموږنیکونوهمخاپوړېکړېدي.
ددېلپارهچېافغانانځانونهخپلواکوبولياویاهمدسترغازيپهلاسدګټلشوېخپلواکۍپهارزښتپوهشي،لازمهدهچېدویدخپلواکۍفکروڅېړينهدغازياماناللهخانکړنې. ننورځچېیوشمېرخلکدغهګټلشوېخپلواکياومليارزښتغندي،دوییېعلتدغازيیوشمېرناسمېکړنېبولي،حالداچېغازيددویلهخولېهماغهناسمېکړنېترخپلواکۍګټلووروستهترسرهکړېدي،نوپهکومدلیلدویتهداخپلواکيدمنلووړنهده. کهدویواييچېنهموږاوسهممستعمرهیو؛نوداددېسببنهشيکېدلیچېموږدېدسلکلنېخپلواکۍارزښتپهاوبولاهوکړو؛سترغازيهمداویاړزموږنیکونوتهوروباښه،اوسدېموږتکړهشواودیوویشتمېپېړۍسرهسمهخپلواکيدېخپلولمسیانوتهډالۍکړو. خوزهپهډاډسرهوایمچېزموږددورپهمنتقدینوکېداجراتنشتهچېدخپلواکۍلپارهدېدیوویشتمېپېړۍسرهسمهمبارزهوکړي.
دلیکنېپهپایکېبایدیوځلبیاهمیادونهوکړمچېکهغواړودخپلواکۍپهارزښتپوهشو،غورهدهچېدخپلواکۍفکرعامکړواوددېلویارزښتدتردیدلپارهبایددیوشخصفرديکړنېپههیڅقیمتدلیلنهکړو. افغاناندیومېړنيملتپهتوګهخپلواکدياوټولهنړۍیېدیوخپلواکملتپهتوګهپېژني.
