اقتصاد پېژندنه/ (۳۶ مه برخه)

د بازار تعادل
Market Equilibrium
تعادل هغه حالت ته ويل کېږي چې په هغې کې مخالف او موافق ځواکونه برابر وي او هغه عوامل چې تغير راولي هغه بې اغېزې وي. په اقتصاد کې تعادل په بازار کې د قيمت ټاکل دي قيمت هغه تعادل دی چې عرضه او تقاضا سره برابريږي د يو توکي د قيمت په ټاکلو کې عرضه اوتقاضا مرکزي رول ترسره کوي. عرضه او تقاضا دوه مخالف ځواکونه دي د قيمت په زياتوالي سره تقاضا کميږي او عرضه ډېريږي، د قيمت په ټيټوالي عرضه کميږي او تقاضا ډېريږي کله چې د يو توکي عرضه او تقاضا سره برابره شي نو د بازار تعادل يا د عرضې او تقاضا تعادل يې بولي د دې تعادل له کبله چې کوم قيمت ټاکل کېږي دې ته تعادلي قيمت (Equilibrium Price) وايي.
د عرضې او تقاضا تعادل يا د قيمت ټاکل: د قيمت ټاکل نظريه د لومړي ځل لپاره مشهور اقتصاد پوه ډاکتر الفرډ مارشل وړاندې کړه د دې نظريې پر اساس د يو توکي قيمت هغه وخت ټاکل کېږي چې د توکي عرضه او تقاضا سره برابره شي د عرضې او تقاضا په برابريدو سره قيمت ټاکل کېږي ډاکتر الفرد مارشل د لاندې مثال په وسيله دا واضيح کړي دي لکه څرنګه چې د يو توکي د پرې کولو لپاره د قيچې د دواړو خواوو تر منځ تعادل اړين دی همداسې د قيمت د ټاکلو لپاره هم د توکي عرضې او تقاضا بايد برابره شي. د تقاضا د قانون پر اساس که قيمت لوړ شي تقاضا کميږي او د قيمت په ټيټ والي سره تقاضا ډېريږي او د عرضې د قانون پراساس که قيمت لوړ شي عرضه هم ډېريږي او که قيمت ټيټ شي عرضه هم کميږي. عرضه او تقاضا دوه متضاد قوتونه دي چې يو د بل خلاف کړنه تر سره کوي د قيمت په تغیير سره چې په عرضه او تقاضا کې کوم تغيیر راځي دواړه قوتونه هڅه کوي چې يو له بل سره هم اهنګ شي کله چې دواړه قوتونه په يوه نقطه کې يو شان فشار ولري دې نقطې ته د توازن نقطه وايي . کولای شو په لاندې جدول کې ښه روښانه کړو:

في کيلو ګرام قيمت	د غوړويو تقاضا	د غوړيو عرضه
30 افغانۍ	6 کيلو ګرام	2 کيلو ګرام
35 افغانۍ	5 کيلو ګرام	3 کيلو ګرام
40 افغانۍ	4 کيلو ګرام	4 کيلو ګرام
45 افغانۍ	3 کيلو ګرام	5 کيلو ګرام

 

په پورتني جدول او ګراف کې لیدل کیږی چې کله چې قيمت 35 افغاني وي نو عرضه درې کيلو ګرامه او تقاضا 5 کيلو ګرامه وي چې دلته عرضه تقاضا پر يو بل فشارونه واردوي متضاد قوتونه سره مساوي کېږي خو کله چې قيمت 40 افغانۍ شي د توکي تقاضا له 5 کيلو څخه څلور ته راښکته کېږي او عرضه له دريو کيلو څخه څلور کيلو ته لوړيږي چې دواړه څلور کېږي دوه متضاد قوتونه سره مساوي کېږي چې دلته د توکي قيمت ټاکل کېږي او دې حالت د عرضې او تقاضا تعادل وايي.
د عرضې او تقاضا په تعادل د تغير اغېزې :
د يو توکي قيمت د عرضې او تقاضا د برابريدو په وجه ټاکل کېږي او کله چې دا تعادل بر قرار نه شي نو د عرضې او تقاضا قوتونه خپلې اغېزې ښي او يو ځل بيا توزان ټاکي ليکن ځيني وخت د عرضې او تقاضا قوتونه د تيرې نقطې پر ځای نوې نقطه ټاکي او نوی قيمت ټاکل کېږي. د عرضې او تقاضا په تعادل اغېزې په لاندې ډول دي...
۱- د تقاضا د تغیر اغېزې: کله چې په عرضه کې تغيیر رانه شي او تقاضا تغیر وخوري ورسره تعادلي قيمت هم تغیير خوري د تقاضا په زياتوالي سره د تقاضا کرښه پورته ځي د تقاضا په زياتوالي سره تعادلي قيمت لوړيږي، خو کله چې تقاضا کمه شي تعادلي قيمت او خرڅلاو کميږي چې کولای شو په ګراف کې روښانه کړو:

تاسو په پورتني ګراف کې دوه مستقيم خطونه د wx او xy لیدل کیږي چې wx د عرضې مقدار او xy د تقاضا مقدار ښيي .DDد تقاضا مقدار او ssد عرضې مقدار چې دواړه د f په نقطه کې سره يو بل پرې کوي. چې همدا تعادلي قيمت دی. خو کله چې عرضه پخوانۍ وي خو تقاضا کې ډېرښت راځي EF ته رسيږي د عرضې خط په c کې سره پرې کوي چې له دې معلوميږي چې قيمت لوړيږي له fQڅخه c M ته ځي او خر څلاو له xQ څخه xM لوړيږي. اوس که تقاضا د زياتولاي پر ځای کمه شي نو د تقاضا خط به له DD څخه GH ته راښکته شي او د عرضې خط په v کې پرې کوي چې تقاضا د کموالي سره خرڅلا هم له QX څخه NXته راښکته کېږي .
۲- د عرضې د تغیر اغېزې: که تقاضا تغيیر ونه خوري او په عرضه کې زياتوالی راشي نو دوه ډوله اغېز لري:۱- قيمت ټيټيږي۲- خرڅلاو مقدارلوړيږي . ددې برعکس که عرضه کمه شي قيمت لوړيږي او د خرڅلاو مقدار کميږي. لاندې ګراف ته ځير شئ .

په پورتني ګراف کې تاسو ګوری چې DDد تقاضا خط او SS د عرضې خط چې دواړه د P په نقطه کې يو بل پرې کوي او تعادلي  قيمت دی. اوس که تقاضا پخوانۍ وي او عرضه لوړه شي GH ته ورسيږي نو د تقاضا m نقطه کې پرې کوي چې نوی تعادلي قيمت m ټاکل کېږي چې له Pڅخه کم دی خو خرڅلاو له OQ څخه ON ته لوړيږي. اوس که عرضه کمه شي نو خط له ssڅخه EF نقطې ته لوړيږي نو د تقاضا خط په k نقطه کې پرې کوي چې قيمت له p څخه k ته لوړيږي خو خرڅلاو له OQ څخه OL ته راټيټېږي.
په يو وخت کې د عرضې او تقاضا تغير او په تعادلي قيمت يې اغېز : ځيني وختونه عرضه او تقاضا په يو وخت کې تغيیر خوري چې اوس موږ ګورو دغه تغیير په تعادلي قيمت څومره اغېز لري چې دا اغېزې بېلابېلې بڼې لري.

• د عرضې په نسبت تقاضا کې ډېرښت: که چيرته په عرضه او تقاضا کې په يو وخت کې ډېرښت راشي او خو دا ډېرښت د عرضې په نسبت تقاضا کې ډېر وي نو قيمت ورسره لوړيږي او خرڅلاو هم ورسره ډېرښت پيدا کوي.
  

تاسو په پورتني ګراف کې ګورئ چې DD د تقاضا خط او SS د عرضې خط دی دواړه يو بل د P په نقطه کې پرې کوي چې تعادلي قيمت ورته وايي اوس د عرضې نوی خط tt او د تقاضا ee دی چې د k په نقطه کې يو بل پرې کوي چې تاسو ګورئ چې د عرضې په نسبت په تقاضا کې ډېر زياتوالی راغلی چې قيمت له Pڅخه لوړيږي k ته پورته کېږي او د خر څلاو مقدار له OQ څخه OL ته لوړيږي .

• د عرضې په نسبت تقاضا کې کم کمښت: په دې برخه کې په عرضه تقاضا کې ډېرښت راځي خو دا ډېرښت عرضې نسبت تقاضا لوړوي چې تعادلي قيمت کميږي او د خرڅلاو مقدار ډېریږي.
  

په پورتني ګراف کې وينی چې DD د تقاضا خط او ss د عرضې خط چې دواړه د p په نقطه کې یو بل پرې کوي چې تعادلي قيمت دی. خو کله چې د عرضې په نسبت تقاضا کې کم کمښت راشي چې قيمت له Pڅخه را ټيټږي k ته رسيږي چې خر څلاو له OQ څخه LO ته لوړيږي.

• په عرضه او تقاضا کې مساوي ډېرښت: کله چې عرضه او تقاضا مساوي ډېرښت وکړي څومره چې د عرضې په ګراف کې تغير راځي په همدې مقدار د تقاضا په مقدار کې هم ډېرښت راځي او لاسته راغلی قيمت په پخواني معيار وي لاندې ګراف ته ځير شی .
  

په پورتني ګراف کې تاسو ګورئ چې عرضه او تقاضا کې یو مساوي ډېرښت راغلی چې قيمت په پخواني معيار ټاکل کېږي P  څخه k ليږد مومي خو په عرضه ا و تقاضا کې ډېرښت راځي OQ څخه OL ته لوړيږي.

• د عرضې په نسبت په تقاضا کې ډېر کمښت: که د يو توکي په عرضه او تقاضا کې تغيیر راشي خو دا تغيیر د عرضې په نسبت تقاضا کې ډېر کم وي په دې وخت کې نود توکي قيمت ټيټيږي او د خر څلاو مقدار هم کميږي لاندې ګراف ته ځير شئ .
  

په ګراف کې تاسو وينئ چې DDد تقاضا خط او ss د عرضې خط په P يې يو بل پرې کوي او تعادلي قيمت ټاکي .له دې وروسته د عرضې په نسبت تقاضا کې ډېر کمښت راځي چې نوی قيمت K ته راښکته کېږي چې ورسره د خرڅلاو مقدار له OQ څخه LO ته راښکته کېږي.

• د عرضې په نسبت تقاضا کې ډېر کمښت: که په تقاضا کې د عرضې په نسبت ډېر کمښت راشي قيمت ټيټيږي او د عرضې او تقاضا په مقدار کې هم کموالی راځي.
  

په پورتنی ګراف کې لیدل کیږي چې د عرضې په پرتله تقاضا کې لږ کمښت راځي DD د تقاضا مقدار ss د عرضې مقدار دواړه د P  په نقطه کې يو بل پرې کوي چې تعادلي قيمت دی خو کله چې په عرضه کې کمښت راشي نو قيمت لوړيږي k ته رسيږي او خر څلاو له OQ څخه OL ته را ټيټيږي.

• په عرضې او تقاضا کې مساوي کمښت: په عرضه اوتقاضا کې مساوي کمښت لکه څرنګه په ګراف کې ښکاري په عرضه او تقاضا کې مساوي کمښت راشي قيمت په پخواني معيار ټاکل کېږي خو د عرضې او تقاضا په مقدار کې کمښت راځي.
  

 

په پورتني ګراف کې ښکاري کله چې په عرضه او تقاضا کې مساوي کمښت راشي تعادلي قيمت تغير خوري دا قيمت د پخواني قيمت په معيار ټاکل کېږي يانې b قيمت د a په معيار ټاکل کېږي خو د عرضه او تقاضا په مقدار کمښت رامنځته کېږي.