درېیم څپرکی
د توليد نظريه
Production Theory
تر اوسه مو چې څه ولوستل د تقاضا د برخې د قیمت ستونزې وې، خو په اوسني څپرکي کې د تولید د عرضې د برخې قیمت مسایل څېړو. د دې لپاره چې توليدونکي ډېر توليد په لږ لګښت کې ترسره کړي د توليد عوامل بايد داسې سره يوځای کړي چې لګښت د کمښت اخري حد ته ورسېږي، په ګټور بازار کې توليدات وپلوري او توليد ادامه پيدا کړي، په پايله کې ويلی شو چې توليدونکو ته د توليد لګښت ځانګړی اهميت لري، ځکه د عوايدو او لګښت تر منځ توپير د توليدونکو ګټه جوړوي، توليدونکي بايد خپل لګښت د کمښت اخري حد ته ورسوي، تر څو ډېره ګټه تر لاسه کړي. تولید هغه کړنې دی چې په هغې کې اومه مواد په کار تمامه موادو تبدلېیږي، د تولید لفظ په اقتصاد کې په پراخه مانا کارول کېږي، یوازې د مادې فزیکي بدلون ته نه وايي، بلکې د ارزښت رامنځته کولو ته يې هم وايي، نو پر دې اساس تولید په اقتصاد کې چوپړتیاوې هم رانغاړي، لکه د مالي چوپړتیاوې، ټرانسپورټ، بازار موندنه او نور.
توليد هغه پروسه ده چې په هغې کې د توليد عوامل داسې سره يو ځای کېږي چې په توکو او چوپړتياوو تبديل شي.
هغه اړيکه چې د توليد عوامل او د توليد مقدار په خپل منځ کې لري، د توليد تابع ورته وايي د توليد عوامل کار، پانګه او ځمکه په توليد کې ونډه لري . کولای شو چې تابع په لاندې ډول وليکو:
Q = F (K, M, L)
= Q د توليد مقدار
= K پانګه
= L کار
= Mاومه مواد
په پورتنۍ تابع کې د تولید مقدار د تولید د عواملو په مقدار پورې اړه لري چې کارول شوي دي. د تولید تابع د تولید د مقدار او د تولید د عواملو ترمنځ اړیکه څيړې چې په تولید کې کارول شوې ده. د تولید په تابع کې باید دوه ټکي په نظر کې ونیول شي د تولید تابع د تقاضا د تابع په څير دی باید وخت ورته په نظر کې ونیول شي د تولید تابع د تولید او د تولید د عواملو جریان په یو ځانګړي وخت کې څرګندوي. او دویم د تولید تابع ټکنالوژۍ هم ټاکي دا په دې مانا چې: کله چې ټکنالوژي نوی کېږي د تولید په پروسه کې تغير رامنځته کېږي.
په اقتصاد کې موږ د تولید د تابع سره دوه ډوله دلچسپی لرو: لومړی داسې یوه تابع چې په هغې کې د تولید ځیني عوامل(پانګه ،ځمکه) ثابت په پام کې نیول کېږي.
Q= F ( L) چې دې ډول تابع ته لنډمهاله تابع وايي. دا ډول تابع مطالعه د law of Diminshing return او یا law of variable proportion او د تولید دویمه تابع چې په هغې کې د تولید ټول عوامل په پام کې نیول کېږي:
Q = F (K, M, L) چې دې ډول تابع ته د تولید اوږدمهاله تابع وايي.
د تولید ډولونه: د فزيکي تولید له مخې موږ درې ډوله تولید لرو:
۱- ټول تولید (Total Production): هغه مقدار چې د کارول شويو تولید له عواملو څخه په ټولیز ډول ترلاسه شوي وي. کله چې د تولید د عواملو مقدار ډېريږي نو ټول تولید هم ورسره ډېريږي.
۲- منځنی تولید (Average Production): منځنی تولید هغه تولید ته ویل کېږي چې ټول تولیدي وېش د تولید له عواملو څخه ترلاسه شوی وي، کله چې د تولید په عواملو کې ډېرښت رامنځته کېږي، نو منځنی تولید هم ورسره ډېريږي، تر یو بریده له هغې وروسته که د تولید په عواملو کې ډېرښت رامنځته شي، نو منځنی تولید ورسره کمېږي.
۳- وروستی تولید Marginal Production)): هغه تولید چې د تولید د عواملو ټولګې ته یو نوی عامل ور اضافه کولو سره اضافي تولید ترلاسه شي، دې ډول تولید ته وروستی تولید وايي. د ساري په توګه: کله چې په ځمکه کې دوه کارګر کار کوي او 50 منه غنم تولیدوي، خو کله چې درېیم کارګر ور اضافه شي، د تولید مقدار (90) لوړ شي، نو له (90) څخه چې (50) لرې کړو د ځانګړي عوامل یا درېیم عوامل وروستی تولید په لاس راځي چې (40) منه غنم کېږي چې همدې ته وروستي تولید وايي. کولای شو په لاندې جدول کې هم د تولید درې واړه ډولونه څرګند کړو:
|
منځنی توليد |
وروستی توليد |
ټول توليد |
دکارګرو شمېر |
|
20 |
20 |
20 |
1 |
|
25 |
30 |
50 |
2 |
|
30 |
40 |
90 |
3 |
|
35 |
50 |
140 |
4 |
|
36 |
40 |
180 |
5 |
|
35 |
30 |
210 |
6 |
|
32 |
20 |
230 |
7 |
|
30 |
10 |
240 |
8 |
|
2626 |
5 |
235 |
9 |
په پورتنیو منحنيو کرښو کې ox د کار واحدونه،oy د ټول تولید مقدار څرګندوي او TP د ټول تولید کرښه ده. اوس موږ غواړو چې د کار منځنی تولید اندازه کړو.
کله چې د کار مقدار 1L نو د ټول تولید مقدارA1L دی نو د کارګر منځنی تولیدOL1/A1L چې د OA له کرښې دار لیکې سره مساوي کیږي. په همدې ترتیت دا نور هم په همدې ډول اندازه کېږي. مانا دا چې کله تولید عوامل ډېریږي نو لومړی منځنی تولید ډېريږي او وروسته بیا کميږي. په همدې ډول کولی شو چې د وروستي تولید کرښه هم روښانه کړو:
په پورتني ګراف کې د (MP) کرښه وروستی تولید څرګندوي او مانا دا چې وروسته تولید د عواملو د ډېرښت سره تر يو بریده ډېريږي یو وخت رارسيږي چې مساوي شي، بیا کميږي او اخري کې منفي لوری نیسي.
د متغیر د مساواتو قانون: دا تیوري په اقتصاد کې مهم ځای لري، دا قانون د تولید هغه تابع تر څېړنې لاندې نیسي چې یو متغیر عامل لري او د تولید نور عوامل ثابت نیول کېږي، یانې کله چې تولید کې تغیر د یو عامل په وسیله رامنځته شي . د دې قانون څخه موخه دا ده کله چې د تولید د یو عامل مقدار ډېر شي او نور ثابت وګڼو شي، نو د نوموړي عامل وروستی تولید کمېږي. چې ددې قانون دویم د تولید کمښت قانون دی چې دا قانون په د اقتصاد په تاریخ او نوی دوری کې مهم رول لوبولی دی.
د دې قانون فرضيې:
د دې قانون د پلي کېدو په وخت کې باید ټکنالوژي تغير ونه کړي.
د تولید نور عوامل باید ثابت په پام کې ونیول شي .
د تولید عوال باید په کیفیت او کميت کې یو ډول وي .
دا قانون درې مرحلې لري:
۱- بېرته ډېرښت: په لومړۍ مرحله کې کله چې د تولید عامل مقدار ډېرېږي، تولید هم ډېرېږي چې ځانګړي حد ته رسېږي.
۲- بېرته کمښت: په دویمه مرحله کې کله چې د تولید د عامل مقدار نور هم ډېر شي، نو د ځانګړي عامل وروستی تولید کميږي.
۳- بېرته منفي لوری: کله چې د ځانګړي عامل مقدار نور هم ډېر شي نو منفي لوری نیسي.
د تولید د دوو عواملو تابع: په تېره برخه کې موږ د تولید هغه تابع تر څېړنې لاندې ونیوله چې د تولید عامل یو په پام کې نیول شوی او د تولید نور عوامل ثابت و، خو اوس د تولید هغه تابع تر څېړنې لاندې نیسو چې دتولید دوه عوامل متغیر وي . د دې موضوع د روښانولو لپاره موږ د یو شان تولید له کرښې څخه کار اخلو:
یو شان تولید یا مساوي تولید(Isoquant production) : د یو شان تولید مانا یو متشبث د تولید د عواملو د بېلا بېل جوړښت څخه یو شان تولید ترلاسه کړي . په دې حالت کې د تولید عوامل يو د بل پر ځای ناستی کېدای شي، نو بناً یو شان تولید د تولید د عواملو بېلابېل ترکیب څخه یې تر لاسه کړو: کولای شو په لاندې جدول کې يې ښه روښانه کړو:
|
کار واحد |
پانګې واحد |
ټولیز تولید |
|
1 |
3 |
100 ټنه |
|
2 |
2 |
100 ټنه |
|
3 |
1 |
100 ټنه |
په پورتني ګراف کې سور رنګه کرښه د تولید بې توپيره کرښه ده د ox کرښه د کار واحدونه څرګندوي او oy د پانګې واحدونه څرګندوي د دواړو عواملو له ترکیب څخه چې کوم تولید ترسره کېږي د کرښې په هره برخه کې یو شان تولید دی. A او B نقطه کې تولیدونکی یو شان تولید ترلاسه کوي.
د یو ډول تولید ګراف ځانګړتیاوې:
د مساوی تولید ګراف جهت له نزولي لارې له چپ خوا څخه ښي خوا ته
بې توپیره ګراف مبدا ته محدب وي
په بې توپیره ګراف په کورنۍ کې چې څومره لوړ وي په هماغه اندازه ډېر تولید ښي:
I3>I2>I1
بې توپيره ګرافونه یو بل نه پرې کوي.
