سرودهاى ويدى که بين سال هاى ٢٥٠٠ الى ١٥٠٠ قبل از ميلاد قسماً در افغانستان سروده شده و باز در هندوستان تکميل گرديده است ، بحيث ماء خذ و منبع مهم تاريخ افغانستان قديم بشمار مى رود و ما گفته ميتوانيم که دوره تاريخى در افغانستان با سرود هاى ويدى آغاز گردديده است . در اين مقاله علمى و تاريخى کوتاه در مورد سرودهاى ويدى يا کتاب ريک ويدا که منبع مهم و معتبر تاريخ قديم افغانستان است و در مورد عصر و زمان ويدى که عصر در خشان تارخي افغانستان قديم ميباشد از روى ماخذ و منابع مهم تاريخى افغانستان معلومات مختصر ارايه مينمايم .
در مورد قدامت تاريخى سرودهاى ريگ ويدا نظريات مختلف وجود دارد . يک تعداد دانشمندان اين سرود هارا به ٦٠٠٠ قبل از ميلاد ميدانند و تعداد ديگرى بين سال هاى ١٥٠٠ الى ١٢٠٠ قبل از ميلاد ميدانند . در واقيعت امر سرود هاى ويدى قدامت زياد دارد بخاطر اينکه سرود هاى ويدى در روايل تحرير نگرديده بود و قرن ها به صورت شفاهى از نسل به نسل ديگرى باقى مانده بود . بعد از اينکه خط و کتايت بوجود آمد اين سرودها در قيد تحرير در آمد .
در کتاب بنام تاريخ اديان و مذاهب جهان که مولف آن عبدالله مبلغى آبادانى است در مورد قدامت سرودهاى ويدى چنين مينگارد : کهن ترين اثرى که از اقوام هند و اروپائى به دست ما رسيده ، سرودهاى ريگ ويدا است . ريگ ويدا بدون شک کهن ترين سندى است که از اقوام هند و اروپائى به دست آمده . تعين دقيق تاريخ پيدايش اين اثر کار بسيار دشوار است . به نظر بعضى محققين ريگ ويدا در سال هاى ١٥٠٠ و ١٢٠٠ قبل از ميلاد بوجود آمده است و منجمين هند تاريخ پيدايش آنرا به ١٦٠٠ الى ٣٠٠٠ سال قبل از ميلاد رساند اند .
در مورد معنى و مفهوم کلمه ويدا که چه مفهوم دارد و همچنين در مورد محتويات سرودهاى ريگ ويدا که شامل کدام مسايل است و در مورد تفسير ويدا ها در کتاب (( تاريخ اديان و مذاهب جهان )) چنين تذکراتى بعمل آمده است : (( معنى کلمه ويدا از ريشه (( ويد )) يعنى (( دانستن )) مشتق شده است و مراد از آن (( معرفت ودانايي ممتاز است )) ، و دا با کلمه (( اوئيدا )) يونانى يعنى ( من مى دانم ) پيوستگى دارد . سرود هاى ريگ ويدا به چهار دسته تقسيم بنده شده است که عبارت اند از : ( _ ١. ريگ ويدا ، ٢. ياجور ويدا ، ٣. ساماويدا ، ٤. اتهاراوا ويدا . سرودهاى ريگ ويد از ديگر ويدا ها معتبر تر است و هم از لحاظ سابقه و هم از لحاظ اهميت و از زنده گى بر انان تقدم دارد . اين ويدا ها شامل يک هزارو بيست و هشت سرود است .
محتويات ويدا ها سرودهاى را شامل اند که در مدح وجلال خدايان و موجودات گوناگون اساطيرى گفته شده اند . سرود هاى ريگ ويدا بيشتر در مدح خدايان بزرگ اساطيرى اريائى سروده شده اند .
تفسير رمزى سرود هاى ريگ ويدا از مسايل پيچده جهان شرق شناس است . بــــــــيـــــــشـــــتر مستشرقين قرن
نوزدهم معتقد بودند که سرودهاى ريگ ويدا پرداخته و ساخته تخيلات ساده بشريت اوليه است . يعنى انسانان که در مقابل نيروهاى اسرار آميز طبيعت احساس ترس و وحشت ميکردند و خود را هر لحظه زير خطر غضب اين عناصر مى ديدند و کوشش ميکردند که به انان صفاتى چند پيدا کنند و آنها را تحت مفهوم اب النوعى جلوه دهد و پرستش ونيايش کند ، تا با قربانى ونثار هدايا و خيرات گوناگون نظر لطف و مرحمت آنان را جلب کند و از گزند خشم آن ها در آمان باشد )) .
با وجود مسايل فوق الذکر درسرود هاى ريگ ويدا از کوه ها ، دريا ها و مناطق که در ارياناى باستان وهند موقيعت داشت و همچنين از جنگ هاى که بين قبايل در اين سر زمين رخ داده بود يا د آورى هاى صورت گرفته که نام هاى جغرافيائى و جنگ هاى چند قبايلى که در سرودهاى ريگ ويدا ذکر گرديده ، در کتاب (( تاريخ مختصر افغانستان )) اثر علامه پوهاند عبدالحى حبيبى نيز تذکر داده شده است که خلاصه آن را در اينجا ياد آورى مينمايم : (( در ريگ ويدا در بخش سرود هاى دريا ها از سند هو ( سند ) رود خانه کوبها ( کابل ) ، رود گوماتى ( گومل ) ، کرومود کرم ) ، سويتى ( سوات ، ورکه ( کنر ) ، سر زمين گندهارا ( وادى مجراى کابل ) ، رود خانه هره ويتى يا سره سوتى ( ارغنداب يا اراکوزى که اکنون ريشه نام قديم آن در( هراوت محفوظست ) بهالانه ( دره بولان ) ذکر رفته . در اتهر ويدا نام بلخ به شکل بلهيکه ذکر گرديده است که پسانتر در کتاب مهابهارته وادبيات سنسگرت بهليکه شده است . همچنين در اتهر ويدا از کوه منجوان متصل گنداريس ( باشنده گان گندهارا ) ذکر رفته که همين کوه منجان واقع بين نورستان و بدخشان باشد .
در سرودهاى ويدى از جنگ ده قبيله آريائى ذکر مى رود . که پيش از تحرير کتاب ويدا يعنى ١٤٠٠ قبل از ميلاد برکنار راوى ( پنجاب ) واقع شده و در اين قبايل نام هاى بسيار مردم افغانستان و اطراف آن هم موجود است . که الينا ( مردم الى شنيگ والينگار ) وبهالانه ( مردم دره بولان ) و شيوا ( مردم کنار سند ) وپورو ( مردم حواشى گندهارا ) و پکتهه ( پښتون ) باشند.
و از اين جمله ذکر قبايل پکتهه ورجال وشاهان ايشان در جلد دوم ريگ ويدا مکرراً امده است که يکى از شاهان پکتهه توروينه ( توروهونى يا شمشير باز نامداشت . و در وادى د هراوت و ارغنداب ( هره ويتى ) ذکرى از قبايل (( پنى ((ډسه )) ، (( پراوټه )) و (( بريسه يه )) موجود است که اکنون در بين قبايل پشتون (( بړيڅ )) و (( پنى )) در جنوب قندهار و همچنين قبايل ډاسو ( سليمان خيل ) وپروټ ( الکوزائى ) به همان نام هاى قديم نسبتى ميرساند )) .
در سرودهاى ويدى بلخ يا بخدى که مرکز باختر بود و در آنزمان بحيث مرکز متمدن افغانستان باستان بشمار مى رفت و اين ولايت در سرودهاى ويدى بنام (( بلهيکا )) ياد شده است ، همچنين از ولايات جنوب هندوکش نيز در سرود هاى ويدى يا دآورى صورت گرفته است . که اين (( بخش سرودهاى ويدى را احمد على کهزاد در کتاب خود بنام (( تاريخ افغانستان )) ياد آورى نموده است که در اينجا يک قسمت آنرا نقل مينمايم : (( مجموعه سرودهاى آريائى که چهار کتاب ويدا را تشکيل داده است و قديم ترين آن دسته (( ريگ ويدا )) ميباشد و عبارت از آثار منظومى است که در زمان استقرار آريائى ها در حوزه هاى شاداب رود خانه هاى جنوب هندوکش سروده شده و به تدريج دامنه آن بامهاجرين بطرف شرق و
جنوب و غرب آريانا و ماوراى (( سندهو )) ادامه يافته و قسمت هاى جديد (( ريگ ويدا )) وسه کتاب ديگرى ويدى در خاک هاى (( هفت دريا )) يعنى پنجاب فعلى بميان آمده است . با وصف اين حال يادگارهاى فراوان چه از خاک و چه ازباشند گار غرب سندهو در آن ها موجود است .
مجموع سرودهاى که کتاب (( ريگ ويدا )) را تشکيل داده است . در عرصه چندين صد سال بميان آمده است . اگر سبک گفتار و طرز تخيل شعرا و تفرقۀ دوره ها و مدرسه هاى ادبى که در آن تميز داده اند و مدنظر گرفته شود . ميتوان گفت که ظهور مجموع سرود هاى ريگ ويدا از چندين صد سال هم پشتروقت گرفته : چون سرود هاى ((ريگ ويدا )) يعنى قديم ترين قسمت هاى سرود معلوم ويدى بعد از جدا شدن شاخه هندى و فارسى از باختر بميان آمده و محل ظهور آن قراريکه بعد ترديده خواهد شد دامنه ها و وادى هاى جنوب و جنوب شرق هندوکش است بدون شبهه و ترديد گفته ميتوانيم که سرود هاى گمشده و مجهول که اينجا مورد بحث است در شمال هندوکش در مرکز قديم آريانا در (( بجدى زيبا )) بميان آمده و جا دارد که آن ها را بنام (( سرود هاى بجدى )) يا (( سرودهاى بلهيکا )) بخوانيم .
بر عکس سرودهاى گمشده و مجهول که بالا از آن ياد آورى صورت گرفته دسته سرودهاى ديگرى بمارسيده و در دست است که آنرا معمولاً بنام سرودهاى معلوم ياد ميکنند و با تفرقه مدرسه هاى که از آن صحبت خواهيم کرديک قسمت آن روى همرفته دردامنه ها ووادى هاى جنوب هندوکش بميان آمده است. سرود هاى معلوم بيشتر خاطره هاى آن دوره حيات آريائى را ياد دهانى ميکند که آريا ها از بخدى به جنوب هندوکش فرود آمده مدتى در وادى و دره هاى دو کوه يعنى ( يو پائى رى سنا ) ( هندوکش ) و سپيتاگوناگيرى ( سپين غر ) منتشر و مستقر شدند و از ميان ان ها شاخه به تدريج از را هاى طبيعى مجراى رود خانه هاى خروشانى که از اين دو کوه بزرگ سرازير ميشود بطرف خورد رودخانه سندهو
( سند ) و ماوراى شرقى آن مهاجرت کردند .
سرودهاى معلوم آريائى يک دسته سرودها و منظومه ها و آثار ادبى زياد را دربر ميگيرد که از جنوب هندوکش و وادى هاى کوبها ( کابل ) ، کرومو ( کرم ) ، گوماتى ( گومل ) ، سراسواتى ( ارغنداب ) ، راسا ( کنر ) ، سواستو ( سوات ) شروع شده و بکنار گنگا که بيش از يک دفعه در سرودها ذکر نشده خاتمه مى پذيرد سرودهاى معلوم اريائى که روى همرفته در جنوب آريانا بميان آمده همه اش در يک نقطه و بيک عصر ظهور نکرده بلکه مربوط به زمان و مکان مختلف است و قسمت عمده آن بنام سرودهاى ويدى ياد ميشود و مرکب از چهار کتاب است و قديم ترين آنرا ريگ ويدا گويند و عقب آن يک سلسله کتب و ملحقات ديگرى مى ايد .
اگر چه در مورد قدامت تاريخى سرودهاى ويدى قبلاً نيز تذکر مختصرى صورت گرفت ، بايد ياد آور شويم که عموماً دانشمندان تعين قدامت آنرا بين سال هاى ٥٠٠ الى ٣٠٠٠ قبل از ميلاد ميدانند . در واقيعت امر سرودهاى ويدى داراى قدامت تاريخى زياد است ، بخاطر اينکه قبل از ايجاد خط و کتابت سرودهاى ويدى وجود داشت و ان به طور شفاهى از يک نسل به نسل ديگرى انتقال نموده است ، از اين رو ما گفته مى توانيم پيش از ايجاد خط اين سرودها وجود داشت مگر تعين دقيق قدامت آنرا تعين کرده نمى توانيم .در اينجا در مورد قدامت تاريخى سرودهاى ويدى که دانشمند مورخ مشهورافغانستان
مرحوم احمد على کهزاد نظريات دانشمندان مشهور جهان را در مورد قدامت تاريخى اين اثر مهم جمع آورى نموده است که نکات مهم آنرا ياد آورى مينمايم : تعين تاريخ سرود هاى ويدى چه از نقطه نظر مراحل ادبى چه از پهلوى مراتب مهاجرت از هر نقطۀ که باشد خيلى مهم است . گذشته از اهميت عمومى اين مسله تعين تاريخ سرود هاى ويدى براى ما اهميت خاص دارد ، زيرا آن طوريکه بيشتر ذکر شد بعلاوۀ سرودهاى مجهول و گمشده که به بخدى نسبت نموديم قديمترين حصص سرودهاى (ريگ ويدا ) هم در قسمت هاى جنوب و شرق افغانستان سروده شده است .
نا گفته نماند که موضوع تعين تاريخ سرودهاى ريگ ويدا چيز آسان نيست زيرا هيچ چيزى در دست نيست که بصورت مثبت در اين راه کمک کند از ين جهت اين موضوع از مدت مديدى علما را بخود مشغول ساخته و بجز اختلاف نظر چيز ديگر هنوز بدست نيامده است .
( مکس مولر ) سرودهاى ويدى را به چهار عصر تقسيم ميکند :
1. سوتراهايا مجموعۀ تشريفات عبادات ٦٠٠ تا ٢٠٠ قبل از ميلاد .
2. برهمانايا تعبيرات آداب مذهبى از ٨٠٠ تا ٦٠٠ قبل از ميلاد .
3. عصر مانتر يا عصر جديد ريگ ويدا از ١٠٠٠ تا ٨٠٠ قبل از ميلاد .
4. عصر شاندا يا قديم ريگ ويدا از ١٢٠٠ تا ١٠٠٠ قبل از ميلاد .
ولى در جاى ديگر ملاحظه مير ساند که سرود هاى ريگ ويدا شايد در ( ١٠٠٠ _ ١٥٠٠ ) يا ( ٢٠٠٠ _ ٣٠٠٠ ) قبل از ميلاد سروده شده باشد .
هيچ يک قوه بشر بصورت يقين و دقيق تاريخ انرا معين نمى تواند . بعضى از ويدستاسان هند تاريخ سروده هاى ويدى را تا ٢٠ هزار سال قبل از ميلاد هم بلند مى برند .
به صورت مختصر گفته ميتوانيم که عصر ويدى از ٥٠٠ قبل از ميلاد يا قرار تحقيقات جديد تر از ٨٠٠ قبل از ميلاد در زمان مجهولى انبساط داشت . اگر چه معمولاً اين عصر را بين ( ٥٠٠ _ ١٢٠٠ ) ، ( ٥٠٠ _ ١٥٠٠ ) ، ( ٥٠٠ _ ٢٠٠٠ ) تعين ميکند . اما هيچ کدام آن براى خود دليلى ندارد . آنچه واضح است تاريخ اخير اين عصر است که به ٥٠٠ يا ٨٠٠ قبل از ميلاد ختم ميشود . اوائل آنرا به ٢٠٠٠ يا ٣٠٠٠ قبل از ميلاد پيوست بايد نمود .
منابع و ماخذ
1. تاريخ اديان و مذاهب جهان _ عبدالله مبلغى آبادانى _ جلد اول تهران _ ص ٢٠١ .
2. تاريخ مختصر افغانستان ، علامه پوهاند عبدالحى حبيبى _ جلد اول دوم _ کابل .
3. افغانستان در مسير تاريخ _ جلد اول _ مير غلام غبار _ ١٣٦٠ هـ ش _ کابل .
4. تاريخ افغانستان _ جلد اول _ احمد على کهزاد .
