په نسب ویاړ د بې همتۍ او ناکامۍ پټول دي
ليكنه: محمد بن إبراهيم الحمد
په نسب وياړ جاهلي صفت دی، اسلام يې بد ګڼي، د هغه په خاوند يې غوسه کړې او ويرولی يې دی.
په نسب وياړ د جهالت او بې همتۍ نښه ده، نسب د انسان مرتبه نه لوړوي، بلکې د انسان د مرتبې لوړوالی په ښو اخلاقو، نېکو کارونو او تقوا کې دی.
يو شاعر وايي:
لقد رفع الإسلام سلمان فارس کما وضع الکفر الشريف ابا لهب
ژباړه: د اسلام سپېڅلي دين سلمان فارسي رضی الله عنه ته سرلوړي او شرافت ورکړ او کفر عزتمند ابو لهب ذليل کړ.
ډېرو خلکو د دوستۍ او دښمنۍ لپاره نسب معيار ګرځولی وي، سره له دې چې الله تعالی فرمايي:(( يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ)).
ژباړه: ای خلکو! تاسې مې له يوې ښځې او نر څخه پيدا کړي يی او بيا مې تاسې قبېلې قبېلې او کورنۍ ګرځولي يی.
بيا الله تعالی ددې کار حکمت بيانوي: ((لِتَعَارَفُوا)) ددې لپاره چې تاسې يو بل وپېژنئ، نه دا چې په يو بل فخر وکړئ.
همدا راز د لوړوالي معيار بيانوي او فرمايي: ((إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ)).
ژباړه: يقينا تر ټولو عزتمند په تاسو کې د الله تعالی په وړاندې د تقوا خاوند دی.
ابن حزم رحمه الله د فخر بحث او د هغې د انواعو بيانولو وروسته وايي: " که چرته ته په ځان وياړې نو دا بده ده، دا کار تاته په دنيا او اخرت کې هيڅ ګټه نه دررسوي."
پام وکړه! آيا دا کار له تا څحه لوږه لرې کوي؟ آيا ستا عورت پټوي؟ آيا تاته په دنيا او اخرت ګټه رسوي؟
بيا هغه چا ته چې له تا سره په نسب کې شريک دي وګوره او ښايي له تا څخه په نسب کې لوړ وي ، په د ې معنی چې د أنبياءو اولاد يا د خليفه ګانو پاچاهانو، د صحابو او علماءو بچيان وي، يا د اسلامي نړۍ د پاچاهانو او شريفو خلکو زامن وي، ددوی په اثارو او تاريخ کې فکر وکړه چې ستا په څېر دوی ته ځان منسوبوي، ته به دوی ووينې چې زيات يې د سپو په څېر خبيث او ناکاره وو.
د وروسسته والي، رذالت او بدو خويونو د خپلولو په وروستي پړاو کې وو، ځان ته د هغه چا په منزلت او رتبه دوکه مه ورکوه چې ستا په څېر يا له تا څخه لوړ دي.
بيا وايي: ښايي هغه پلرونه چې ته ورباندې وياړې ګناهګار، شراب خواره، زناکار، ناپوهه او بې ځايه وخت تېروونکې وو، خپلې ورځې يې په زور زياتي تېرې کړې وي، بې له ظلم او ناړوه کارونو څخه يې نور څه نه وي زېږولي چې هغه یې هم دغو ورځو ته پېغور پرېښی وو، چې ددوی د ګناهونو د لويوالي سبب کيږي او د قيامت په ورځ به پرې پښېمانه وي.
که چرته داسې وې نو په هغه څه چې ته وياړي ستا لپاره شرم، پيغور او رسوايي ده ،نه وياړ.
که چرته ته د نېکو خلکو په زېږېدنه وياړې نو آيا د هغوی فضيلت تاته څه ګټه درسولی شي.؟ تر څو ته پخپله فاضل او نېکمرغه نه يې.
ټول خلک د آدم عليه السلام اولاده ده، الله جل جلاله په جنت کې استوګن کړي وو، ملايک يې ورته په سجده کړل ليکن د هغه ګټه دوی ته څومره کمه ده.
بيا وايي: که چرته عاقل انسان فکر وکړي پوهه به شي چې د پلرونو غوره والی الله تعالی ته څوک نشي نېږدې کولی او نه ورته کومه شتمني او منزلت بښلی شي بلکې ددې شيانو راوړل پخپله انسان پورې اړه لري، نو بيا وياړ په څه معنی؟ چې هيڅ ګټه نلري.
ابن حزم رحمه الله زياتوي: د نوح عليه السلام زوی کنعان، د إبراهيم عليه السلام پلار ازر، د محمد صلی الله عليه وسلم تره ابو لهب د الله تعالی غوره بنده ګانو ته تر ټولو نېږدې خلک وو چې شرافت او عزت ددوی په پېروۍ کې وو مګر دوی ته يې هيڅ ګټه ونکړه".
ابن حبان رحمه الله فرمايي: "ما داسې څوک نه دي ليدلي چې كړنه يې زياته تاواني وي د افسوس څرګندوونکی او اميدونه يې ناکام وي، لارښوونه يې کمه ،وينا يې احمقانه او تګلاره يې چټله وي. مګر هغه څوک دي چې چې د پلرونو په شرافت او ښو اخلاقو وياړي سره له دې چې د هغوی په شان سلوک او اخلاق نلري او داسې فکر کوي چې ددغو کسانو سرلوړي او پرمحتګ د مخکنيو کسانو له امله وو".
دا رښتيني ده چې انسان د خپل نفس دکوښښ له امله سرلوړی کيږي، د دنيا او اخرت د کاميابۍ او سرلوړۍراز دده په خپل زيار پورې تړلی دی.
يو شاعر په دې هکله وايي:
أيهالطالب فخرا بالنسب *** إنما الناس لام والأب
هل تراهم خلقوا من فضة *** أو حديد أو نحاس أو ذهب
أو تری فضلهم فی خلقهم *** هل سوی لحم وعظم وغصب
إنما الفضل بحلم راجح *** وبأخلاق کرام والأدب
ژباړه: ای په نسب وياړونکی بې شکه ټول خلک د يو مور او پلاره پيدا دي ، آيا ته وينې چې دغه له سپنو زرو، سرو زرو، اوسپنې او مسو پيدا شوي؟ آيا ددوی په پيدايښت کې بې له غوښې، هډوکي او پوستکي بل څه غوره والى وينې؟ بې شکه لوړتيا په نرم خوی، لوړو اخلاقو او ادب کې ده، دا هغه څه دي چې خلک پرې وياړ کوي او د وياړ مناسب دي.
بل شاعر وايي:
إن لم تکن بفعالی نفسک ساميا *** لم يغل عنک سمو من تسموبه
ليس القديم علی الجديد براجع *** إن لم تجده أخذا بنصيبه
ژباړه: که چرته ته د لوړ نفس څښتن نه يې نو د هغه چا شرافت تاته هيڅ ګټه نشي رسولی چې ته پرې وياړ کوې، د مخکنيو خلکو شرافت وروستنيو ته نه راستنيږي که چرته وروستني د شرافت څخه خپله برخه وانخلي.
مأخذ: ناوړه اخلاق- بیلګې- لاملونه- تداوی
