زياتې ټوکې مو هېبت له مينځه وړي
ليكنه: محمد بن إبراهيم الحمد
ټوکې د انسان هېبت له مينځه وړي، عزت يې کموي، ناپوهه او ټيټ خلک پرې جرأتمند کيږي.
د حکماءو په ځينو اثارو کې ويل شوي: " ټوکې د انسان هېبت اودبدبه داسې ختموي لکه اور چې لرګي ختموي".
ابن عبد البر – رحمه الله- وايي: "د علماءو يوې ډلې په ټوکو کې ننوتنه له دې کبله بده ګڼلې چې پايلې يې بدې دي، انسان له دې لارې د نورو عزت ته صدمه رسوي، کينه او بدبيني جلبوي او ورورولي له مينځه وړي".
بل ځای راغلي: "د هر څه لپاره پېل وي خو د دښمنۍ پېل ټوکې دي".
همدا رنګه ويل شوي دي: "که چېرې ټوکې نر حېوان وی پرته له شر به يې نور څه نه وی زېږولی.
سعيد بن العاص وايي:" لا تمازح الشريف فيحقد ولا تمازح الدنئ فيجتری عليك".
ژباړه: د شريف انسان سره ټوکې مه کوه ځکه کينه به درسره وکړي او د ذلیل سره يې هم مکوه ځکه جرأت به درباندې بيامومي.
ميمون بن مهران وايي: " إذا کان المزاح أول الکلام فأخره الشتم واللطم".
ژباړه: چې کله ټوکې د خبرو پېل وي نو اخر يې ښکنځل او سوک څپېړه وي.
ابو دهقان د ټوکو په اړه وايي:
مازح صديقك ما أحب مزاحا *** وتوق منه فی المزاح جماحا
فلربما مزح الصديق بمزحة *** کانت لباب عداوة مفتاحا
ژباړه: له دوست سره تر هغه ټوکې کوه چې خوښه يې ګڼي او په ټوکو کې له زياتوالي ځان وژغوره ځکه ډېر ځلې د ملګري سره ټوکې د دښمنۍ د دروازې پرانيسلو لپاره کيلي وي.
بل شاعر وايي:
لا تمزح وإذا ما مزحت فلا يکن *** مزحا تضاف به إلی سوء الأدب
واحذر ممازحة تغود عداوة *** إن المزاح علی مقدمه الغضب
ژباړه: ټوکې مه کوه کله چې ټوکې کوې نو داسې ټوکې مه کوه چې تر بې ادبۍ ورسي , له داسې ټوکو څخه ځان وساته چې دښمني زېږوي ځکه بې شکه ټوکې د غوسې پېل دی.
بل شاعر وايي:
فإياك إياك المزاح فإنه *** يجری عليك الطفل والدنس الندلا
ويذهب مآء الوجه بعد بهآءه *** ويورثه من بعد عزته ذلا
ژباړه: پام کوه له توکو ځان وساته، ځکه چې ټوکې په تا باندې ماشومان، کم عقله او ټيټ خلک جرأتمند کوي، د مخ له غوړېدو وروسته د هغه تازه ګي له مينځه وړي ، د عزت څخه وروسته انسان ته ذلت ورکوي.
له پورتني بحث څخه هدف د ټوکو زياتوالی او بې باکي ده، مګر له دې پرته ځينې ټوکې هم ښې وي چې موخه يې خپل ګډناستي ته د مينې ورښودل او يا د مجلس ډار له مينځه وړل وي او يا هم پرې ستړتيا ختمول وي.
ټوکې په خبرو کې داسې دي لکه په خوړو کې مالګه، که چيرې پکې بيخي نه وي اويا پکې بيخي ډېره وي نو بيا بده ګڼلی شي.
يو شاعر وايي:
افد طبع المکدود بالجد راحة *** يجم وعلله بشیء من المزاح
ولکن اذا أعطيته المزح فليکن *** بمقدار ما تعطی الطعام من الملح
ژباړه: په کوښښ او تمرين خپل سخت او ستړي طبيعت ته ارامي ورکړه تر څو تازه شې او په څه اندازه ټوکو سره يې پخلا کړه خو کله چې يې په ټوکو دلاسه کوې بايد په د اسې اندازه وي لکه په خوړو کې چې مالګه وي.
مأخذ: ناوړه اخلاق- بیلګې- لاملونه- تداوی
