حرکات تند و سریع برای حفظ الصحه انسان
پس منظر:
یکی از اصول مهم بیولوژی اینست که رفتار، طرز زندگی و تفکر انسان بیوشیمی وی را میسازد واین ها به صحت و سقم انسان ارتباط خاصی دارد. انسان برای حفظ صحت خویش، نیاز دارد تا تعادل بین چندین رفتار متضاد را مراعات نماید. برای مثال: انسان ضرورت مبرم دارد که در هنگام روز از نور آفتاب و در شب از تاریکی استفاده نماید و همچنان تعادل بین اندازه بیداری و خواب را حفظ نماید. انسان نیاز به خنده و تبسم داشته و محتاج گریه نیز میباشد. اما عجیب اینست که همان طوریکه انسان به آرامی جسمی و فکری نیاز دارد به همان پیمانه به رفتار و حرکات تند و سریع نیز ضرورت دارد. هر یکی از این رفتار، تغییرات بیوشمیکی را در بدن انسان بوجود می آورد، لذا به صحت و سقم انسان ارتباط دارد. چنانچه یک تبسم عادی هورمونی را بنام اندورفین در بدن تولید مینماید که باعث خوشی انسان میگردد.
حرکات و رفتار تند و سریع (Aggressive Behavior) موضوع کتاب چهارصد صفحهای است که در سال 2013 توسط دکتور میلاند واتوی تحریر گردیده است. داکتر واتوی با ارائه اسناد معتبر علمی کمبود حرکات و رفتار تند و سریع را عامل عمدة یک تعداد از امراض بشمول مرض شکر قلم داد کرده است. نام این کتاب Diabetes &Doves, Diplomats است که در آن دکتور واتوی می نویسد، دیــــپلو ماتان و اشخاص دیگریکه طرز زندگی شان شباهت به زندگی دیپلوماتان دارد به کمبود رفتار و حرکات تند و سریع روبرو بوده و لذا خطر رویارویی شان در مقابل چندین بیماری مخصوصاً مرض شکر زیاد است. هدف از حرکات و رفتار تند و سریع را که دکتور واتوی مورد بحث قرار داده این نیست که در آن از قهر، غضب و کینه توزی کار گرفته شود.
گرچه دکتور واتوی دیپلوماتان را بحیث مثال مورد بحث خویش قرار داده، ولی روند زندگی 90 فیصد مردم مخصوصاً شهر نشینان در تمام جهان فاقد رفتار و حرکات مورد بحث وی اند، لذا معلومات و توصیه های دکتور واتوی و محقیقین دیگری که در این مقاله تقدیم شما خواننده عزیز میگردد، یقین دارم که به صحت تان مفید خواهد بود.
تشریحات موضوع:
امراض مربوط به استقلاب (Metabolism) در بدن ( احتراق مواد غذائی و تولید انرژی) که مرض شکر یکی از آنهاست در تمام کشورهای جهان، رو به ازدیاد است که هم اکنون 425 میلیون انسان به این مرض مبتلا اند. آمار سازمان صحی جهان نشان میدهد که فیصدی این مرض از ســــال 1980 الی 2014 از 4 به 13 فیصد ازدیاد یافته است. از سالیان متمادی بدین سو علمای طب به این نظر اند که عامل عمده مرض شکر، چاقی مفرط است که همگام با مرض شکر در حال ازدیاد میباشد. اما در سال 2013 دانشمند هندی بنام میلاند واتوی (Milind Watve) شواهدی را در کتاب 400 صفحهیی خود مورد بحث قرارداده، نظر متفق علیه دانشمندان را رد کرده است که چاقی سبب مرض شکر میگردد.
دکتور میلاند واتوی با ارایه صدها تحقیقات لابراتواری، نظر داده است که مرض شکر و چاقی هر دو محصول و نتیجه یک عامل دیگر اند. این عامل را دکتور واتوی کمبود تولید عده زیادی از هورمون ها و مواد دیگر کیمیاوی بدن انسان قلمداد نموده و با شواهد متعدد واضح ساخته است که کمبود تولید این هورمون ها و مواد ضروری کیمیاوی دیگر از کمبود عدة از حرکات و رفتار امروزی انسان ها نشأت مینماید که اجداد و نیاکان ما در طول 3 ملیون سال جهت ادامه زندگی شان بر روی زمین از آن کار گرفته اند.
طبق یافته های دانشمندان حفریات که تا کنون به نشر رسیده است، انسان از 3 ملیون سال بدین سو در روی زمین زندگی نموده و آخرین اسکلیت انسان که با اساس آن چنین محاسبه صورت گرفته است، در سال 1974 در مملکت کنیا در آفریقا بدست آمده است.
تحقیقات دیگر نشان میدهد، استعمال آتش توسط انسان در حدود چهل هزار سال قبل آغاز گردیده، انسان دوازده هزار سال قبل در برخی از نقاط کره زمین شغل زراعت را بدست گرفته، اما زندگی شهری فقط چهار هزار سال قبل از امروز در نقاط مزدحم کره زمین آغاز گردیده است. این زندگی شهری راه و رفتار زندگی انسان را تغییر داده است. دکتور واتوی واضح میسازد که مدت زمانیکه انسان زندگی شهری را آغاز نموده با مدت زمانیکه در جنگل و صحرا زندگی نموده فوق العاده کوتاه میباشد. برای مثال : اگر 3 ملیون سال را 12 ساعت تصور کنیم در مقایسه با آن، 4000 سال را که انسان در زندگی شهری ســـپری نموده، 43 ثانیه میباشد. در درازای این 3 ملیون سال بنابر شرایط محیطی خیلیها طاقت فرسا برای بدن و اعضای داخلی و خارجی انسان با تمام تعاملات کیمیاوی آن تکامل یافته و با حرکات و رفتار شان بافت خورده است، لذا انسانهای عصر کنونی صاحب همان بدن و اعضا و تعاملات کیمیاوی هستند که اجداد شان، هزار ها سال قبل داشته اند.
موضوع اساسی و کلیدی در نزد دکتور واتوی اینست که ترشح یک تعداد از هورمون ها و مواد کیمیاوی بدن برای صحت انسان ضروری بوده و این مواد بدون حرکات شبیه به حرکات نسبتاً تند و سریع اجداد ما کمترتولید گردیده، نبود چنین حرکات و رفتار بمرور زمان، سبب یک تعداد امراض مربوط به استقلاب بدن میگردد که مرض شکر یکی از آنها میباشد. اکنون سوالی مطرح میگردد که کدام یـــک ازحرکات و رفتار اجـــداد ما برای حفظ جان و زندگی شان در طول سه ملیــــون سال اجباری و ضروری بوده است؟
دوازده هزار سال قبل، انسان شغل زراعت را آغاز نمود، دانشمندان زندگی انسانهای قبل از آن را بنام زندگی شکارچیان حیوانات وحشی و جمعآورندگان غذاهای گیاهی نامیده اند. انسانها برای هزار ها سال هم شکار حیوانات را مینمودند و خودشان هم شکار حیوانات وحشی چون شیر، پلنگ و ببر میشدند. شکار حیوانات با تفنگ وغیره آلات امروزی خیلی آسان است، ولی در آن زمان به جز از سنگ و چوب از چیزی دیگر استفاده نمیشد، لذا شکار حیوانات نیاز به حرکات خیز ، دوش ، پرتاب نمودن ، کش کردن، کنــــدن و حمــــلات بود، که دکتور واتوی آنرا حرکات تند و سریع ( Aggressive Movement) تذکره داده ولی در چنین حرکات موضوع قهر ، غضب و دشمنی مطرح نبوده است. دانشمندان فزیولوژی این حرکات را نیرومسکیولر( Neuromuscular) یا حرکات اعصاب و عضلات نامیده اند که دارای ســــه خواص بوده و در آن تعادل بدن، هم آهنگی بین عضـــــله و اعصاب و حرکت بسیار تند و سریع صورت میگیرد. مسابقة تکواندو و پهلوانی امروز مثال خوبی از حرکات نیرومسکیولر میباشد؛ زیرا مسابقه کنندگان باید تعادل بدن خود را حفظ نموده و حرکات خیلی سریع را با شدت انجام دهند. از اینکه حرکات نیرومسکیولر برای چندین ملیون سال اجرا گردیده، تعاملات کیمیاوی که این حرکات را تقویت میدارد، بصورت خیلی جذری با این حرکات گره خورده و نبود این چنین حرکات باعث کمبود هورمون ها و مواد کیمیاوی مورد ضرورت انسان میگردد. برای مثال: از جمله 70 نوع مواد کیمیاوی حیاتی بدن انسان که توسط حرکات نیرومسکیولر بیشتر تولید میگردد، یکی آن هـــــورمون مردی یا تستاسترون (Testosterone) است و هورمون معادل آن در خانم ها بنام استروجن ( Estrogen ) یاد میگردد.
قابل یادآوریست که هورمون های مردانه و زنانه بعد از سن 40 سالگی روبه زوال میگردند، لذا اشخاص که عمرشان بالاتر از آن باشد، ضرورت بیشتر به حرکات نیرومسکیولر دارند تا از امراضی که از خرابی استقلاب بدن به وجود می آید، جلوگیری گردد. از آنست که مرض شکر در اشخاصی که سن شان بین 45 و 64 سال است، بیشتر ظهور میکند. هورمون مردی نه تنها برای توالد و تناسل بوده، بلکه عامل تولید انرژی و وقایه انسان از جمع شدن چربی زیاد اطراف شکم و غیره میباشد. چربی زیاد که به اطراف شکم جمع میگردد بمرور زمان صحت انسان را به مخاطره می اندازد و باعث ترشح زیاد هورمون دیگر بنام انســــولین میگردد و زیادی هورمون انسولین، باعث میگردد که عضلات آخذه های حجرات خود را ببندد، در نتیجه مرض شکر بوجود میآید. این حالت را داکتران بنام انسولن ریزستنس ( Insulin Resistance ) یاد میکنند. همچنان کمبود حرکات فوق الذکر باعث کمبود دو نوع فکتور های فوق العاده حیاتی دیگر میگردد که یکی را بنـــام Epithelial Growth Factor ( E.G.F) یا فکتور نمـــــوی جلد و دیـــــگری را بنــــام Nerve Growth Factor (N.G.F ) يا فکتور نمويي اعصاب یاد می نمایند. کمبود این دو فکتور، صحت اعصاب و نموی مجدد حجرات بدن انسان را به مخاطره می اندازد. حجرات اعضای مختلف بدن انسان همیشه در حال تجدید اند، برای مثال: تمام حجرات شش های انسان هر سه هفته بعد بکلی تجدید میگردند، تجدید حجرات جگر 5 ماه را در بر میگیرد و حجرات قشر معده فقط در هر سه روز تجدید میگردد. اما تجدید تمام حجرات استخوان ها 10 سال را در بر گرفته و تجدید تمام حجرات قلب در طول بیست سال صورت میگیرد.
نبود E.G.F و N.G.F این نظام تجدید حجرات را برهم می زند. این دو فکتور، همچنان برای التیام یافتن بوقت جراحات نیز ضروری بوده و هرگاه انسان در حالتی قرار گیرد که به تصور وی ممکن زخم بردارد همین تصور انسان قبل از اینکه شخص جراحت بردارد، باعث تعاملات متعدد در بدن گردیده و بدن را برای التیام یافتن سریع زخم تصور شده، آماده میسازد. از اینکه انسانهای دوره شکار و جمع آوری غذاهای گیاهی همیشه جراحات خورد و بزرگی را می برداشتند، تعاملات بدن انسان طور عیار گردیده که بمجرد تصور توقع جرح، بدن آماده التیام می گردد.
فکتور های E.G.F و N.G.F در آماده ساختن بدن برای التیام جراحات، نقش اساسی دارند، از اینکه شرایط زندگی آنزمان زخم های زیادی را بوجود می آورد، لذا تصور زخم برداشتن نیز خیلی ها زیاد بوده است.گرچه در زندگی امروز احتمال برداشتن زخم ها ( در ممالک که جنگ ها وجود ندارد ) خیلی کم است؛ اما زخم هاییکه به چشم دیده نمیشوند و در جدار داخلی رگ های خون بوجود می آیند، خیلیها زیاد است. برای التیام این جراحات کوچک نیز به موجودیت فکتورهای E.G.F و N.G.F نیاز است که در نبود این فکتورها، مشکلات زیاد صحی بوجود میآید.
علاوه بر حرکات خاص فوق الذکر انسانهای دوره شکار و جمع آورنده گان گیاهان غذایی وقت زیاد را با پای برهنه زیر اشعه آفتاب میگذرانیدند، با حیوانات، حشرات و مایکروب ها تماس همـــیشگی داشتند. قدم زدن در زمین با پای برهنه از امراضیکه در اثر التهابات بدن بوجود میآید، جلوگیری مینماید. زخم و خراشیدگیهای کوچک جلد که توسط نیش حشرات، خار ، سنگ و غیره بوجود میآمد، باعث تقویت حجرات معافیت بدن شان میگردید و ایشان را در مقابل امراض متعدد مقاوم میساخت. همچنان تماس با مایکروب ها، انواع و تعداد باکتریا های مفید داخل روده ها را فعال نگهمیداشت. امروز ثابت گردیده است که باکتریا های مفید روده ها، سیستم تولید کننده مواد ضروری انسان ها میباشد. یکی از این مواد بنام سیروتونین یاد میگردد که برای خواب آرام، خوشی و تقویت حافظه انسان بکار برده میشود. برعلاوه از تولید سیروتونین، این موجودات زنده، ده ها مواد مفید دیگر مورد ضرورت انسان را تولید نموده و معافیت بدن انسان را نیز تقویت میبخشد.
گرچه انسان های شهر نشین امروز به شکار حیوانات وحشی و جمع آوری غذا های گیاهی نیاز ندارند، اما ساختار بیوشیمی بدن ایشان همان است که شکارچی هزار ها سال قبل داشت. خوشبختانه ضرورت نیست که برای تولید هورمون ها و فکتور های فوق، انسان حتماً همان نوع زندگی را اختیار کند که اجداد و نیاکان ما چند هزار سال قبل داشتند و میتوان با حرکات مشابه به حرکات شکارچی های هزارها سال قبل بدن خود را آماده ترشح هورمون ها و فکتور های مورد ضرورت نموده از کمبود و نتایج بعدی آنها که امراض چون شکر، قلب و غیره است، جلوگیری نماییم. تحقیقات علمای طب نشان داده است که امراض مربوط به استقلاب مخصوصاً مرض شکر بیشتر در گروه هایی بروز میکند که طرز زندگی شان عاری از حـــرکات و ورزش های تند و سریعی که شباهت باحرکات شکارچی های قدیم دارد. این گروهها عبارت اند از دیپلوماتان، رانندهگان وسایط نقلیه بزرگ باربری، تجاران، روسای دفاتر، انجنـــیر های نرم افزار، مدیـــران و غیره اشخاص مشابه به اینها اند. از جانب دیگر مرض شکر خیلی کمتر در اشخاصی دیده میشود که فعالیت بدنی شان شباهت با شکارچی های قدیم الایام دارد و این گروه ها عبارت اند از کارگران سرک ها و عمارات که زمین را حفر ، دیوار ها را ویران، سنگ ها را میشکنند ( شدت عمل دارند) و همچنان در نیروهای نظامی که در کوهها و صحراها میجنگند و دهاقین که مصروف حفریات زمین ، پراگنده کردن حیوانات وحشی ، قطع جنگلات، جمعآوری محصولات زراعتی و غیره میباشند.
ورزش موثری که بر اساس حرکات انسانهای قدیم طرح گردیده
در پرتو معلومات و آمارهای فوق الذکر، علماء ورزشی را اساس گذاشته اند که در آن از حرکات شکارچیان قدیم کار گرفته میشود. شکارچی های قدیم آهسته آهسته به حیوانات که شکار میکردند، خود را نزدیک و سپس با عجله و شدت تمام بر آن حیوان با دست، چوب و سنگ حمله ور میشدند. در ورزشی که اســــاس گذاشته شده همیــــن رفتار شکــــارچی در نظر گرفــــته شــــده و آنرا بنام Training High Intensity Interval (HIIT) نامیده اند. سپورت( HIIT ) را میتوان با قدم زدن ودویدن، آب بازی، بایسکلرانی و غیره عملی ساخت. برای مثال: اگر بخواهیم ورزش (HIIT )را توسط بایسکل رانی و یا با وسیله مشابه آن چون Elliptical انجام دهیم، در دو دقیقه اول بصورت نورمال ورزش نموده و بعد برای 20 الی 30 ثانیه با شدت تمام سپورت اجراء، دوباره برای دو دقیقه بصورت نورمال ورزش نموده و برای بار دوم برای 20 الی 30 ثانیه با شدت تمام حرکت سپورتی عملی گردد. برای بار سوم نیز همین عملیه اول و دوم تکرار گردد. تمام زمانیکه این ورزش در بر میگیرد، فقط ده دقیقه است و تکرار این ورزش در هفته چهار الی پنج بار کافی میباشد که هورمون ها و فکتور های فوق الذکر ترشح گردد .
پژوهش های متعدد راجع به ورزش( HIIT ) صورت گرفته و اكنـــــون حقيـقت مؤثريت این ورزش ثابت گردیده که علاوه بر هورمون ها و فکتور هایکه در کتاب داکتر واتوی تشریح گردیده، اثرات دیگر ورزش( HIIT ) توسط دانشمندان درین اواخر کشف و به نشر رسیده است.
ميكا نیزم آن همچنان واضح گرديده كه چگونه چند ثانيه حركات خیلی سريع و شديد، این همه مفاد صحى را بار میآورد. براى تشريح ميكانزم اين ورزش لازم است بدانيم كه انسان وحيوانات فقاريه، داراى سه نوع عضله میباشند که حركات مختلف بدن را انجام میدهد. عضله های که اهتزاز آنها آهسته است، عضلات سريع- الاهتزاز و عضلاتیكه اهتزاز آنها فوق العاده سريع است. ورزش سريع وشديد است كه مى تواند به خوبی گروپ سوم عضلات را بكار اندازد. بكارگیری این عضلات باعث ترشح ماده ای بنام گروت هورمون (Growth Hormone) و ماده ديگر كيماوى بنام "مايوکاين" (Myokine) ميگردد. این هورمون و مادهكيماوى مايوکاين براى بطی ساختن پروسه پيرى از اهميت خاصى برخوردار اند. ماده كيماوي "مايوکاين"(Myokine) داراى خاصيت ضد التهاب است که در جلوگیری امراض مربوط به استقلااب (Metabolism) بدن نقش مهم دارد. مايوکــــاين همچنان از خرابى آخذه های انسولين در حجرات عضلهها جلوگرى نموده ومانع مرض شکر ميگردد. قابل ياد آورى برای بار دیگر اینست كه مفاد صحى وزرش( HIIT ) در حركات خيلى سريع و شديد آن نهفته است تا عضلات فوق العاده سريع الاهتزاز را به حرکت بياورد.
ناگفته نباید گذاشت که ورزش( HIIT ) نه تنها برای وقایه از چندین مرض بشمول مرض شکر مؤثر است، بلکه کسانیکه به مرض شکر مبتلا اند، نیز مفید میباشد. علاوتاً اندازه شکر خون مریضان شکر را تقلیل بخشیده و اندازه دوای مورد ضرورت ایشان را کم و از اعراض دیگر مرض شکر می کاهد. اکنون ورزش
( HIIT )یکی از مشهورترین ورزش ها بوده و برای اشخاصیکه به اصـــطلاح ورزشکار حرفوی نیستند، خیلی ها مفید می باشد.
ورزش های دیگریکه با حرکات بدن شکارچیان هزارها سال قبل شباهت دارد، ورزش های چون: پهلوانی بکس، تکواندو ، تینس، والیبال، فوتبال، باسکیت بال وغیره میباشند. در چنین ورزشها مسابقه بین دو نفر و یا تعداد بیشتر مسابقه کنندگان صورت میگیرد. روحیه مسابقه ( Competition) تغییرات چندی را در مغز انسان بوجود می آورد که باعث بیداری زیاد مغز، آمادگی بدن و ازدیاد سرعت عمل( Reaction Time ) میگردد. تمام این تغییرات توسط حرکات اجداد شکارچیما بوجود میآمد. معهذا ورزشهای مسابقهیی برای ترشح هورمون ها و فکتورهایی که از امراض متعدد جلوگیری مینمایند، مفید است.
گرچه هر ورزش بدنی از نبود آن برای وقایه صحت بهتر است ولی آن عده از حرکات و ورزش هاییکه با حرکات و رفتار سریع و تند شکارچیان هزاران سال قبل شباهت دارد، بمراتب موثرتر برای وقایه صحت انــــــسان است. داکتر واتوی در کتاب خود می نویسد، اشخاصیکه بر ماشین دوش ( Treadmill ) ساعت ها ورزش میکنند، نمی توانند چندان مفاد صحی را از این سپورت بدست آورند، اما اگر کسی بر تسمه چنین ماشین سپورت می دود و تصور کند که حیوانی را برای شکار تعقیب میکند، مفاد صحی ورزش وی چند برابر خواهد بود. ناگفته نباید گذاشت که ورزش ( HIIT ) با ماشین دوش نیز بخوبی قابل اجرا میباشد. اگر کسی بتواند علاوه بر ورزش ( HIIT) ورزش های دیگر چون وزن برداری را نیز هفته چند بار اجرا بدارد؛ بر مفاد صحی ( HIIT )خواهد افزود.
شریک ساختن این معلومات با سفراء:
از اینکه نظریات و توصیه های داکتر واتوی ارتباط مستقیم به نوع رفتار و زندگی سفرا و دیپلوماتان دارد، اینجانب بعد از مطالعه کتاب دوکتور واتوی و دیگر منابع معتبر علمی ، بتاریخ 20 مارچ 2018 پریزنتیشنی را برای سفرا و دیپلوماتان کشورهای مختلف مقیم قطر ارائه نمودم که با دلچسپی زیاد مورد استقبال ایشان قرار گرفت. از آن به بعد، عدة از سفراء مرا مطلع ساخته که ایشان در حال عملی نمودن توصیه های ارایه شده می باشند. آرزومندم که شما خواننده عزیز هم بعد از مطالعه این مقاله برای بهبود صحت تان در پی تعمیل توصیه های آن باشید.
توصیه ها:
- با نظرداشت اینکه بدن انسان چه نوع بیوشیمی را به ارث برده، ما ضرورت به نوع حرکات ورزشی داریم که توسط آن هورمونها و فکتورهای مورد ضرورت بدن تولید گردد. ورزش Training High Intensity Interval به اندازه کافی تحقیق و مطالعه گردیده است که اگر روزانه برای ده دقیقه اجرا گردد، فوق العاده مفید خواهد بود.
- تابش مستقیم اشعه آفتاب ( نه از طریق شیشة کلکین) بر جلد برهنه دارای فواید زیاد است ، البته در هر هفته لا اقل سه بار و هر بار برای 15-20 دقیقه توصیه میگردد. اخذ تابلیت های ویتامین 3D تا حدی اثرات کمبود تابش اشعه آفتاب را جبران میکند ولی اشعه آفتاب مفاد دیگری هم دارد که نمیتوان آنرا از خوردن تابلیت بدست آورد، بهترین وقت استفاده از اشعه آفتاب بین ساعت 10 صبح و 2 بعد از ظهر است.
- قدم زدن با پای برهنه و یا بوت هاییکه تلیآن از چرم باشد، بر روی زمین برای خنثی ساختن الکترون های جذب شده در بدن از آلات برقی چون: موبایل و آنتن ها ضروری بوده و به آن توصیه میگردد.
- برخاستن برای یک دقیقه و یا بیشتر از آن بعد از نشستن یک یا دو ساعت اگر در طیاره هم باشید ضروری و مفید است. نشستن بیش از دو ســـاعت بدون برخاستن ثابت گردیده است که به صـــحت انسان خیلی ها مضر بوده و خطر آن میرود که انسان را به امراض مخصوصاً مرض شکر مبتلا سازد.
- اگر حالت فزیکی بدن و نوع وظیفه تان مانع نباشد، بهتر است که در ورزش های مسابقهیی که در فوق تشریح گردید، مشارکت گردد. این ورزشها نیز در تولید هورمون ها و فکتور های مورد ضرورت انسان مفید است.
به آرزوی صحت شما
دکتور فیض الله کاکړ سفیر افغانستان در دوحه، قطر
۲۱/۱/۱۳۹۷مطابق 10 April 2018
نوت: برای معلومات بیشتر لطفا به مقالات ذیل مراجعه نماييد:
Cassidy S, Thoma C, Houghton D, Trenell MI. 2017. High-intensity interval training: a review of its impact on glucose control and cardiometabolic health. Diabetologia 60:7–23.
Schnyder S and Handschin C. 2015. Skeletal muscle as an endocrine organ: PGC-1a, myokines and exercise. Bone. 2015 November; 80: 115-125.
Byunghun So, Hee-Jae Kim, Jinsoo Kim, Wook Song. 2014. Exercise -induced myokines in health and metabolic diseases. Integrative Medicine Research 3:172-179.
Watve, Milind. 2013. Doves, Diplomats and Diabetes: A Darwinian Interpretation of Type 2 Diabetes and Related Disorders. New York: Springer Science + Business Media. 392 pp.
