پاکستان شناسی

 
نویسنده: سلطان شاه (صفاري)
بخش اول: معلومات عمومی در باره پاکستان
الف: موقیعت جغرافیوی، قلمرو و جمیعت
پاکستان یکی از کشورهای اسلامی است که در جنوب آسیا موقیعت دارد، در شمال و شمال غرب این کشور افغانستان است، در شرق و جنوب شرق این کشور هندوستان، در غرب این کشور ایران و در شمال این کشور چین موقیعت دارد.
در بخش شمال شرقی پاکستان کشمیر موقیعت دارد که یک سوم حصه ان را به نام ازاد کشمیر تحت کنترول پاکستان است و باقی مانده اش تحت کنترول هندوستان است، این اختلاف بر سر کشمیر یکی از اختلافات بزرگ پاکستان و هندوستان په شمار می آید که تاهنوز حل نشده است.
پاکستان در حدود ۷۶۹۰۹۵ کیلومتر مربع مساحت دارد، جمیعت پاکستان به اساس احصایه سال (۲۰۱۳)م ۱۸۲.۱میلیون نفر میرسد این درحالی است که در سال (۱۹۴۷) م در زمان ایجاد پاکستان تمام جمیعت پاکستان از ۳۲.۵ میلون نفر تجاوز نمی کرد.
ب: آب وهوا ( اقلیم)
در حالیکه آب وهوای پاکستان در چهار ایالات این کشور متفاوت است اما در مجموع پاکستان درای هوای خشک میباشد، در مناطق مرتفع این کشور بارندگی بیشتر از هر جای دیگر است، در این مناطق سالانه ۱۵۲ سانتی متر باران میبارد، اما در بلوچستان که مقدار باران در یکسال به ۱۲.۷ سانتی متر میرسد از خشک ترین مناطق پاکستان محسوب می شود، تابستان پاکستان بسیار گرم و زمستان آن در برخی نواحی بسیار سرد است، بادهای موسمی یکی دیگر مشخصات اقلیم پاکستان محسوب می شود.
بخش دوم: ساختار اداری
پاکستان کشور فدرالی است که از چهار ایالات تشکیل شده است، این ایالات بیشتر معرف هویت قومی آنها است که در آن چهار گروه عمده ی قومی بسر میبرند:
۱ــ ایالت پنجاب: این ایالت بزرگترین ایالت پاکستان میباشد که ۶۴ فیصد مردم به زبان پنجابی صحبت میکنند، نفوس این ایالت ۷۲۵۸۵۰۰۰ نفر میرسد، پنجاب در سیاست و اقتصاد پاکستان نقش محوری و رهبری کننده دارد.
۲ــ ایالت خیبر پشتونخواه: ایالت خیبر پشتونخواه ۱۷۵۵۵۰۰۰ نفوس دارد، در این ایالت عمدتاً پشتونها به سر میبرند، و تعداد آنها به بیش از ۳۰ میلیون نفر تخمین می شود، پیشاور مرکز این ایالت است، این ایالت ۲۴ ولسوالی دارد که به اصطلاح ضلع یاد میشوند.
۳ــ بلوچستان: بلوچستان از نظر جمعیت کوچک ترین و از لحاظ وسعت خاک بزرگترین ایالت پاکستان رامیسازد، در این ایالت که مرکز آن شهر کویته است بلوچها زنده گی دارند، هر چند پښتونها دومین تعداد باشنده گان ایالت بلوچستان را تشکیل میدهند، به گونه ای که بلوچ ها ۶۰ در صد و پشتونها ۴۰ در صد جمیعت این ایالت را تشکیل میسازند، جمیعت بلوچهای پاکستان شش ملیون نفر تخمین میشود، که ۵ درصد نفوس کشور را تشکیل میدهند، بلوچ ها در پاکستان زنده گی قبیلوی دارند، و بیشتر از هر قوم دیگر هوای جدایی طلبی و استقلال خواهی داشته اند.
۴ــ ایالت سند: مرکز ایالت سند شهر کراچی است، در این ایالت عمدتاً سندی ها زنده گی میکنند که ۱۵ در صد جمیعت پاکستان را تشکیل میدهند، علاوه از این یک تعداد مردم به نام مهاجر که در سال ازادی پاکستان به پاکستان امده بودند زنده گی میکنند که هشت در صد جمعیت پاکستان را تشکیل میدهند، سندیها به زبان سندی سخن میگویند، افزون بر سندیها  و گروه قومی مهاجر پشتونها و بلوچ ها در ایالت سند نیز زنده گی میکنند، نفوس ایالت ۲۹۹۹۱۰۰۰ بالغ میگردد.
بخش سوم: اقتصاد
پاکستان از لحاظ اقتصادی کشور فقیر و مقروض است، قرض این کشور از سال ۱۹۸۸ تا سال ۱۹۹۹ از ۲۰ ملیارد دالر به ۳۹ ملیارد دالر افزایش یافت، فقر از ۱۸ در صد در سال ۱۹۸۸ به ۳۴ در صد در سال ۱۹۹۹ رسید، پاکستان در سال ۲۰۰۰میلادی ۳۰۲ ملیارد روپیه پاکستانی درآمد داشت اما این رقم در سال ۲۰۰۶م به هفتصد ملیارد روپیه پاکستانی افزایش یافت، پاکستان معادن و منابع طبیعي مهمی ندارند که در اقتصادی این کشور نقش اساسی را ایفاء کند، برخی منابع طبیعی چون زغال سنگ، گاز، مس، سلفر، نمک، تیل خام، کرومیت در بازارهای داخلی به مصرف میرسند، پاکستان در عرصه ی مصرف انرژي نیازمند واردات است، اقتصاد پاکستان یک اقتصاد زراعتی است که ۴۷ در صد جمیعت آن در امور زراعتی مصروف هستند، توازون بین صادرات و واردات پاکستان وجود ندارد و حجم واردات بیشتر است، صنایع در پاکستان عبارتند از: آب و برق، استخراج معادن، مواد کیمیاوي، بافنده گی و ریسنده گی، بیسکت سازی، تولید نوشابه، سامان برق، سمنت، مواد ساختماني، ذوب آهن، فولاد، وسایط نقلیه، دارو، کاغذسازی، محصولات پلاستیکی، سامان های ورزشی و صنایع اتومی.
پاکستان دارای ۱۱۵ میدان های هوایی داخلی و بین المللی میباشد، که ۹۰ میدان های هوایی پخته و ۳۵ میدان های هوایی خام میباشند، مهمترین بنادر پاکستان عبارت اند از بندر کراچی، بندر گوادر و بند محمد بن قاسم.
صادرات پاکستان سالانه به ۱۱.۷ ملیارد دالر میرسد در حالیکه واردات آن به ۱۲.۵۱ ملیارد دالر بالغ میگردد، اقلام عمده صادرات پاکستان عبارت اند از: کارخانه های کوچک سامان الات، پنبه، لباس، چرم، برنج، روغن، قالین، نساجی و مواد خوراکی، در مقابل پاکستان مواد نفتی، تیل، ماشین الات، کارخانه های بزرگ، وسایل پیشرفته، آهن، روغن حیوانی، مواد کیمیاوی، دارو و زغال سنگ را وارد میکنند.
بودجه ی پاکستان سالانه به ۱۳.۲ ملیارد دالر میرسد، رشد تولیدات داخلی ۵.۴ در صد است، یکی از منابع درآمد کشور نیروی بشری است که در ممالک نفت خیز عربی و انگلستان مصروف کار هستند، ده ها هزار پاکستانی ها در این کشورها مصروف کار هستند، که درآمد انها در اقتصاد ناتوان و ضعیف پاکستان نقش مهمی را ایفاء میکند.
باوجود توسعه ی شهرها در پاکستان هنوز بیش از هفتاد در صد ساکنان کشور زنده گی روستایی دارند، بیش از سی در صد جمیعت پاکستان پاین تر از خط فقر زنده گی میکنند.
بخش چهارم: قدرت نظامی
نیروی پاکستان در واقع اصلی ترین و مقتدر ترین نهاد سیاسی آن کشور به شمار میرود، نیروی پاکستان در طول تاریخ سیاسی پاکستان تقریباً نیم عمر این تاریخ به صور مسقتیم یعنی سی سال حکومت کردند و باقی مانده نیز پشت پرده نقش  اساسی را در نظام و حکومت پاکستان ایفاء کرده است، همچنان در حوزه ای اقتصاد نیز سهم مهمی دارد، به گفته عایشه صدیقی نویسنده پاکستانی، در کتاب (تجارت ارتش) خود نوشته کرده است که نیرو پاکستان ده ملیارد دالر سالانه تجارت خصوصی دارد و همچنان ملکیت های زیادی عامه را در دست خود دراند، حتی فابریکه های مربوط به ارتش پاکستان مواد مصرفی را تولید میکنند و به بازار عرضه میدارند، از آب معدنی تا لباس پوشیدنی، مواد ساختمانی و زراعتی در کارخانه های ارتش تولید میشوند.
چون پاکستان با اولین سال تولد با هند درگیر شد، بناءً بخش عمده بودجه پاکستان در عرصه نظامی په مصرف می رسد، بودیجه نظامی پاکستان سالانه به هفت ملیارد دالر میرسد، نیروی پاکستان به شش لک و بیست هزار بالغ میگردد، که شامل سه قوای هوایی، زمینی و دریایی میباشند، نیروی پاکستان از ۹ قل اردو تشکیل شده است که در مناطق ذیل مستقر هستند:
مانگالا، ملتان، لاهور، کراچی، راولپندی، پیشاور، کویته، گوجرانواله و بهاولپور.
فرماندهی عمومی قوای سه گانه در شهر راولپندی قرار دارد، پاکستان اکنون یکی از کشورهای اتومی است، انواع مختلف موشک های دوربرد و استراتیژیک را تولید میکند، موشک های پاکستان تا ۲۵۰۰ کیلومتر مصافه طی کرده میتوانند.
بخش پنجم: تعلیم و تحصل
تعلیم و تحصیل در پاکستان شامل دو بخش خصوصی و دولتی شامل میباشند، دوره ابتدایه اش تا پنج سال است، پس از آن دوره متوسطه و بالاخره ثانوی شروع میشوند پس از ان شاگردان تحصیل خود را در کالج ها و پوهنتون ها (یونیورستي) ادامه میدهند، در پاکستان به تعداد ۷۳۵ کالج علمی و هنری و ۲۶۵ کالج تحقیقی موجود است، که توسط استادان و پروفیسوران تدریس میشوند، مصارف تحصیلی در پاکستان ۴.۲ فیصد در آمد ملی را تشکیل میدهند.
بخش ششم: جامعه، دین و فرهنگ
بسیاری از ساکنان جامعه و کشور پاکستان از اقوام چهارگانه ی پنجابی، سندی، بلوج و پشتونها شده اند، هر چند که اقوام دیگری نیز در این کشور زنده گی میکنند، درحالیکه اقوام متذکره به زبانهای معرف هویت قومی خود صحبت می نمایند، اما زبان رسمی در کشور اردو است، زبان اردو زبان ۱۵ فیصد مردم پاکستان را تشکیل میدهند، این زبان در قانون اساسی سال ۱۹۷۳به عنوان زبان رسمی پاکستان شناخته شد.
قبل از رسمیت یافتن زبان اردو همزمان با تشکیل کشور پاکستان زبان انگلیسی در دوران سلطه ی استعمار انگلیس به شبه قاره ی هند زبان رسمی کشور بود، اکنون نیز زبان انگلیسی یکی از زبان های رسمی در پهلوی اردو است که در ادارات رسمی و دولتی زبان کتابت است، همچنان زبان انگلیسی در بیسار از مکاتب زبان تعلیم و تدریس نیز است.
دین مردم پاکستان اسلام است که ۹۸ فیصد جمیعت کشور را مسلمانان تشکیل میدهند، به اساس راپور بی بی سي فارسي به اساس امار رسمی که اتحاد تنظیمات مدارس کرده پاکستان در حدود بیست هزار (۲۰۰۰۰) مدارس دینی دارند که در حدود دو میلیون طالبان درس میخوانند که متاسفانه اکثراً نظامیان پاکستان از احساسات پاک انها سؤاستفاده میکنند.
 
بخش هفتم: نظام سیاسی و حکومت
پاکستان دارای نظامی جمهوری فدرالی است که متشکل از چهار ایالت، منطقه ی مرکزی اسلام اباد و مناطق قبیلوی خود مختار تحت نظارت و اداره ی دولت فدرال میباشد، این ایالات دارای مجالس ایالتی میباشند، که پس از برگزاری انتخابات حزب برنده مجلس کابینه ی ایالتی را تشکیل میدهند، مجلس ایالتی پنجاب ۲۰۷ کرسی، مجلس ایالتی سند ۲۴۵ کرسی، مجلس ایالتی خیبر پشتونخواه ۱۵۵ و مجلس ایالتی بلوچستان ۴۰ کرسی هستند، ایالات در سیاست های خارجی، دفاعی و مسائيل مهمی اقتصادی تابع مرکز هستند، پارلمان مرکزی پاکستان اکنون ۳۴۲ کرسی دارد، حزب و اتیلاف های سیاسی برنده در پارلمان به تشکیل حکومت می پردازند، پارلمان از دو مجلس ملی و سنا تشکیل می شود.
صدراعظم به عنوان رئيس قوه اجرائيه در دولت صلاحیت و اختیارات به مراتب بیشتر از رئيس جمهور دارد، طبق آخرین قانون اساسی پاکستان رئيس جمهور بر اساس اراء مستقیم مردم انتخاب نمیشود، بلکه مجالس چهار ایالات (پنجاب، سند، خیبرپشتونخواه و سند) همراه با مجلس مرکزی یعنی مجلس ملی و سنا یک جای برای رئیس جمهور رای میدهند.
نخستین فرماندار و رئيس دولت پاکستان قایداعظم محمدعلی جناح رهبر حزب مسلم لیک بود، که در سپتمبر ۱۹۴۸م وفات نمود، پس از او خواجه نظام الدین به فرمانداری پاکستان رسید، در دولت او کرسی صدارت را لیاقت علی خان به عهده داشت، موصوف د دوره محمدعلي جناح نیز صدراعظم بود، لیاقت علی خان در سال ۱۹۵۱م ترور شد، پس از آن خواجه نظام الدین صدارت را نیر در دست گرفت اما وی در سال ۱۹۵۳م استعفاء داد.....
خلاصه این که پاکستان شاهد کودتاهای نظامی پی در پی بوده است اولین رئيس جمهورمنتخب یکه دوره خود را کاملاً به پایان رساند، اصف علی زرداری از حزب پی پي پي بود.
بخش هشتم: احزاب سیاسی
قدیمی ترین حزب سیاسی در پاکستان حزب مسلم لیگ است که در سال ۱۹۱۶م در زمان حضور و سلطه ی استعمار بریتانیا بوجود آمد، این حزب سپس در دهه ی چهل میلادی برای ایجاد یک کشور جداگانه ای اسلامی تلاش کرد، رهبری این حزب را اولین زمامدار پاکستان محمدعلي جناع به دوش داشت، اما حالاً مسلم لیک په پنج شاخه های مستقل با فرق یک پسوند تقسیم شده است.
دومین حزب مهم در پاکستان حزب مردم یا پي پي پي است که رهبری صدراعظم پشین پاکستان ذوالفقار علی بهوټو در سال ۱۹۶۷م تشکیل گردید، رهبری این حزب پس از اعدام رهبر ذوالفقار علی بهوټو توسط جنرال ضیاء الحق به دختر بهوټو بی نظیر بهوټو رسید.
حزب جمیعت العلمای اسلام نخست در سال ۱۹۴۵م توسط مولانا شبیراحمد عثمانی بمنظور حمایت از تشکیل کشور مستقل برای مسلمانان شبه قاره ی هند تاسیس شد، سپس حزب مذکور در سال ۱۹۵۰م از سوی مولانان مفتی محمود متعلق به جامعه ی پشتون پدر مولانان فضل الرحمن فعلی این گروه رهبری و احیا شد.
احزاب دیگری مربوط به پشتون ها عبارت اند از: حزب ملی عوامی به رهبری اسفندیار ولی خان، حزب عوامی پشتونخواه به رهبری محمودخان اچکزی، و حزب قومی پشتون به رهبری محمد افضل خان که چنده ماه پیش این رهبر وفات گردید.
مهاجران هندی نیز احزاب دارند مثل جنبش متحده ی قومی الطاف حسین که اکنون الطاف حسین در لندن در حالت تعبید به سر میبرد.
احزاب بلوچ ها عبارت اند از: جنبش ملی بلوچستان به رهبری دکتر حی بلوچ، حزب ملی بلوچ به رهبری سردار اختر منگل، و حزب جمهوری وطن به رهبری رهبر فقید اکبر بوکټي، ...............و احزاب دیگر ملی، قومی و اسلام گرا.
بخش نهم: فرصت ها و چالش ها پاکستان
الف: نیرو قوی و استخبارات برجسته
پاکستان در یکی از کشورهای به حساب میرود که نیرو قوی و اسختبارات برجسته دارد، به باور کارشناسان سیاسی گرچه در پاکستان جدایی طلبی و تضادهای مردمی زیاد وجود دارند اما وحدت سیاسی توسط همین نیرو و استخبارات حفظ شده است.
براساس اطلاعات منتشر شده توسط سازمان سيا و كتابخانه كنگره آمريكا و برآورد آنها در سال ‌2011، هم‌اكنون پاكستان از نظر توان نظامي در رده پانزدهم قدرت‌هاي نظامي جهان قراردارد.
بر اساس اطلاعات عنوان شده از سوي سازمان اطلاعات مركزي آمريكا (سيا) و كنگره آمريكا، پاكستان كه جمعيت آن ‌187 ميليون و 342 هزار نفر است، هم‌اكنون داراي 617 هزار پرسنل فعال نظامي است و تعداد نيروهاي ذخيره فعال اين كشور 515 هزار نفر است.
نيروي زميني پاكستان داراي 2640 دستگاه تانك، 4620 دستگاه نفربر، 1086 عراده توپ كششي، 595 عراده توپ خودكششي، ‌200 سامانه پدافند موشكي، 3200 خمپاره‌ انداز، 3400 سامانه ضد تانك، 2500 سامانه پدافند هوايي و 11500 وسيله نقليه لجستيكي است.
نيروي هوايي پاكستان نيز داراي 1414 فروند جنگنده و هواپيما، 535 فروند هليكوپتر و 148 فرودگاه عملياتي است.
نيروي دريايي پاكستان نيز داراي يازده فروند كشتي، دو بندر، ‌5 زير دريايي، 15 قايق نظامي گشت زني، 11 ناوچه، يك ناوشكن و يك قايق‌ جنگي خشكي آبي است. نيروي دريايي پاكستان داراي ناو هواپيمابر نيست.
بودجه نظامي پاكستان در سال ‌2011، شش ميليارد و 410 دلار بوده است. كشور پاكستان داراي مساحت ‌796 هزار و ‌95 كيلومتر مربع، ‌1046 كيلومتر خط ساحلي و ‌6 هزار و ‌774 كيلومتر مرز مشترك است.
و همچنان بر اساس معلومات شبکه استخباراتی پاکستان (ISI) په سطح جهان پنجمین شبکه قوی استخباراتی است.
۲ــ قوت اتومی:
پاکستان نخستین کشور اسلام بود که به بم اتومی دسترسی پیداکرد، پدر اتوم پاکستان داکتر عبدالقدیر از قوم پشتون است، شروع فعالیت هسته ای پاکستان از زمان نخست وزیری ذوالفقار علی بهوټو آغاز شد، اولین نیروگاه برق هسته ای از کانادا در سال ۱۹۷۲ در شهر کراچی کار را اغاز نمود، عملیات احداث دومین نیروگاه هسته ای در سال ۱۹۹۳م با همکاری چین در چشمه اغاز شد، در سال ۱۹۹۸م پاکستان موشک های اتومی را ازمایش قرار داد که میتوانیست عمق خاک هند را هدف قرار دهد.
این قوت اتومی پاکستان سبب شده است تا یک تعداد کشورهای مثلاً عربستان سعودی و کشورهای خلیج با پاکستان روابط خوبی سیاسی و اقتصادی داشته باشند تا در اینده اگر نیاز شد مسائيل اتومی را از پاکستان وارد کند.
۳ــ جمیعت
پاکستان به اساس احصایه سال (۲۰۱۳)م ۱۸۲.۱میلیون جمیعت دارد گرچه سطح سواد اش پاین است اما باز هم پاکستان نیروی کار کافی دارند که در داخل کشور و کشورهای عرب مصروف کارهستند و در داخل پاکستان نیروی ارزان به دست امی اید.
۴ــ اقلیم (اب وهوا):
اب وهوا در مناطق مختلف پاکستان به گونه مختلف میباشد که این یک امتیاز است برای زراعت و کشت متنوع در فصول مختلف، این کار باعث شده است که پاکستان میوه ها و ترکاری باب مختلف در فصول مختلف با داشتن اتاق های سرد داشته باشند.
۵ــ روابط خوب با امریکا، انگلیس، چین و عربستان سعودی:
پاکستان توانسته که در طول سالیان از روابط خوب با امریکا، انگلیس و چین بهره برداری خوب بکند که با رشد اقتصادی و سیاسی پاکستان انجام شده است، عربستان سعودی چون در جهان اسلام جایگاه خاص دارد، پاکستان از موقف و ارسال کردن کارگران به عربستان سعودی استفاده خوبی کرده است.
هیمن اکنون هزاران پاکستان در عربستان سعودی، کویت، امارت متحده عربی، قطر و دیگر مصروف کار هستند که عواید انها در عواید ملی پاکستان نقشی مهمی را ایفاء میکنند.
 
ب: چالش های پاکستان
۱ــ فقر و اقتصاد ضعیف
گرچه پاکستان یکی از کشورهای درحال توسعه است اما باز هم عواید کافی برای نظام و اداره ندارد چند سال پیش در انتخابات ریاست جمهوری پاکستان مصارف انتخابات نداشت، تا هنوز نیرو و استخبارات پاکستان از کومک های امریکا تغذیه میشوند.
۲ــ جدایی طلبی و تضاد های گروهی
احزب و افراد قوم پشتون در پاکستان در پی یک حکومت مستقل بنام پشتونستان هستند و از انها تندرو بلوچ برای حقوق خود علیه حکومت پاکستان هنوز مبارزه مسلحانه میکنند، که این یک چیلنج بزرگ برای پاکستان است.
در ایالت سند باالخصوص در شهر کراچی درگیری بین پشتون ها و مهاجرین هند نیز قابل تشویش است.
۳ــ مخالفت های سیاسی با همسایگان
با تشکیل دولت پاکستان، همسایه پاکستان یعنی افغانستان بر سر خاک دیورند مخالفت خود با پاکستان اعلام داشت، زمانیکه پاکستان در ملل متحد عضویت میگرفت اولین کشور که رای مخالف در مورد عضویت پاکستان داد، افغانستان بود.
در زمان صدارت داودخان حتی جنگ بر ضد پاکستان اعلان شد که منجر به جنگ نشد، هنوز هم افغانستان با پاکستان روابط بسیارتیره دارند.
از طرف دیگر پاکستان بر سر موضوع و خاک کشمیر با همسایه بزرگ و اتومی خود هندوستان نیز مخالفت شدید دارد که حتی سه بار باهندوستان جنگ نظامی و مسلحانه داشتند که در برخی ازجنگ ها به شکست پاکستان مواجه شده است.
همچنان پاکستان با ایران رقابت اقتصادی دارند پاکستان میخواهد تا مارکیت کشورهای همسایه محاصره کند که همیشه با ایران در این باره رقابت دارد.
همچنان پاکستان با بنگله دیش که اصلاً از پاکستان در سال ۱۹۷۳م جداشد، روابط خوب ندارند، حکومت بنگله دیش بار کسانی را اعدام کرده اند که به گفته انها در جنگ پاکستان و بنگله دیش طرفداری پاکستان کرده اند و مرتکب جنایات جنگی شده است.
۴ــ مشکلات دیگر:
سطح پاین سواد، سطح پاین خدمات صحی، مرگ و میر مادران و اطفال، پولیو و دیگر مشکلات نیر وجود دارند.
منابع این سمینار:
۱ــ اندیشمند، محمد اکرم، ما و پاکستان ،ناشر نشر پیمان، چاپ اول سال ۱۳۸۶.
۲ــ سعیدی، دکتر گلناز، وضع کنونی جهان اسلام، گروه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی دانشگاه، تابستان سال ۸۷ http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2010/07/100713_l09_tsp_pakistan_madrasa_taliban.shtml۳ــ   
۴ــ  http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=29960