په پاکستاني سياست کې د سعودي عربستان ونډه
داړيکو پيل
ګډې ګټې
پاکستان تر ټولو ښه ملګری
دپاکستان په اټومي پروګرام کې دسعودي عربستان ونډه
پاکستان په سيمه کې ديو ځانګړي دريځ په درلودلو سره پر اسلامي نړۍ دمشرتابه خوبونه ويني ، خو ښايې سيمه ييز او نړيوال لوبغاړي به ورسره دا ونه مني ځکه ځينې سيمه ييز مسلمان هيوادونه لکه تر کيه او ايران به هم په دې برخه کې له پاکستان څخه ځان کم ونه ګڼي . خو سعودي عربستان چې ټول مسلمان او په ځانګړې توګه عربي هيوادونه ورته په احترام قايل دي له دغه اټومي هيواد سره داسې اړيکي پالي چې کله کله سړی په شک کې اچوي چې دغه غني او بانفوذه هيواد په پاکستان کې څه موخې لري؟ ، او ولې يې په ټولو اسلامي هيوادونو کې پر پاکستان ګوته ايښې؟ ولې سعودي عربستان تل د پاکستان ترڅنګ دريدلی ؟ آن که په دغه هېواد کې کله هم کورنۍ ستونزې رامنځ ته شوي سعودي عربستان يې د حل په موخه هڅې کړي ؟ د نواز شريف او مشرف تر منځ کشالې د دې لپاره ښې بيلګې ګڼلی شو . په دې مقاله کې به هڅه وکړو دامعلومه کړو ، چې د دغه دواړو هيوادونو اړيکې په کومه کچه کې دي؟ او ګټې يې څومره سره شريکې دي؟ او ولې سعودي عربستان په سيمه کې له بل هر چا پر پاکستان ډير باور کوي؟ همدارنګه په دې به هم وغږيږو چې د پاکستان په اټومي وسله کې سعودي عربستان څومره ونډه لري ؟
داړيکو پيل :
دپاکستان اوسعودي عربستان ترمنځ اړيکو ته په لومړي قدم کې داسلامي ورورګلوي نوم ورکول کيږي ، دواړه هېوادونه په رسمي تړونونو کې يو بل ته د ورور هېواد کلمه کاروي ، چې دغه کلمه عرب هېوادونه خپل ترمنځ يو بل ته هم کاروي . د دواړو هېوادونو ترمنځ اړيکې آن دپاکستان له خپلواکۍ د مخه پيل شوي ، محمد علي جناح او دسعودي عربستان د وخت واکمن سعود بن عبد العزيز يو له بل سره نږدې اړيکې درلودې . د دواړو هېوادونو ترمنځ دښو اړيکو لومړنی تړون د ۱۹۵۱ ز دنومبر په ۱۵ مه نيټه په جده کې لاسليک شو دغه تړون پنځه اساسي ټکي درلودل ( د دواړو هېوادونو ترمنځ غښتلي اړيکې چې په اسلامي وروګلوۍ به ولاړې وي ، د دواړو هېوادونو ځمکنۍ پشپړتيا ته احترام او ديو بل پر وړاندې يې نه استعمال ، حاجيانو ته اسانتياوې برابرول ، سفارتي او تجارتي اړيکو غښتليتيا ، کلتوري او د ويزې په برخه کې اسانتياوي ورکول همدارنګه يو بل ته دمجرمينو سپارل د دواړو هېوادونو او نړيوالو قوانينو ته پام سره هغه څه و چې په دغه تړون کې ور ته ځای ورکړل شوی و ) تړون د ۱۹۵۳ ز دمارچ په دريمه نيټه د دسعودي دبهرنيو چارو د وزير امير فيصل بن عبد العزيز د ملک عبد العزيز په استازيتوب او دپاکستان له اړخه عبد الستار سيټ چې دپاکستان دحاکم ځانګړی استازی و له لا سليک وروسته درسمي مکتوبونو په تبادلې سره عملي بڼه غوره کړه په ۱۹۵۴ز کې سعود بن عبد العزيز له پاکستان څخه ليدنه وکړه ، چې په پاکستان کې له دروند او تاوده هر کلي سره مخامخ شو . همدارنګه سعودي عربستان له لومړنيو هيوادونو څخه و ، چې له برتانوي ښکيلاک څخه دخپواکۍ او هندوستان څخه دجلا کيدو وروسته يې دغه هيواد يې په رسميت وپيژنده .
د۱۹۵۴ ز د اپريل ۲۴ مه نيټه د سعودي پاچا سعود بن عبد العزيز دپاکستان د حاکم غلام محمد په بلنه له پاکستان ته راغی ، نوموړي په دغه سفر کې له کراچۍ، پيښور،لاهور او راولپينډۍ څخه هم ليدنه وکړه په کراچۍ کې ورته په سمبوليک ډول دکراچۍ دښار کيلګانې هم ورکړل شوې ، همدارنګه د کراچۍ د پوهنتون له خوا ورته فخري دکتورا هم ورکړل شوه ، نوموړی دهمدې مياشتې په۲۴ مه نيټه د کراچۍ د بندر له لاري په يوه بيړۍ کې سعودي عربستان ته ستون شو .همدارنګه د ۱۹۶۶ ز د اپريل په ۱۹ مه نيټه ملک فيصل له پاکستان څخه پنځه ورځنۍ ليدنه درلوده، چې په ترڅ کې نوموړي په دې تاکيد کاوه چې داسلامي هېوادونو يوه ټولنه دې رامنځ ته شي چې دپاکستان د واکمن محمد ايوب خان له خوا د دغه وړانديز تود هرکلی وشو ، دهمدې سفر په ترڅ کې نوموړي په اسلام اباد کې دفيصل دجومات او د نړيوال اسلامي پوهنتون د جوړيدو امر هم وکړ ، همدارنګه دپاکستان يو ښار دفيصل اباد په نامه ونومول شو.
کله چې د ۱۹۶۹ز د اګسټ په ۲۱ مه نيټه داسرايلي ځواکوونو له خوا د مسجد اقصی ختيځه او جنوبي برخه او د سلطان نورالدين منبر او صلاح الدين محراب وسوځيده ، په اسلامي نړۍ کې د دغه پېښې په اړه غبرګونونه راپور ته شول ، ملک فيصل په دې لړ کې د اسلامي هېوادونو له چارواکو سره خبرې وکړې چې پاکستان يې په سر کې راځي . په پايله کې داسلامي کانفرانس په نامه داسلامي هېوادونو ټولنه رامنځ ته شوه چې ډيرې هڅې په کې د سعودي عربستان او پاکستان وې ، د ۱۹۷۴ ز د فيبرورۍ په ۲۲ مه نيټه فيصل د اسلامي کانفرانس په غونډه کې دګډون په موخه دپاکستان لاهور ښار ته سفر وکړ. دغه اړيکې دخالد بن عبدالعزيز په دوره کې هم پياوړې وې .
خو کله چې په افغانستان د روسي ځواکونو له خوا يرغل وشو د پاکستان او سعودي عربستان اړيکې لاپسې غښتلې شوې سعودي عربستان له افغانستان څخه ډير پام دپاکستان ځمکنۍ بشپړتيا ته کاوه او تل به يې فکر کاوه چې له افغانستان وروسته دغه هېواد د روسانو له يرغل سره مخامخ نه شي ، همغه و چې له افغان جهاد سره مرستې د دغه هېواد له لارې تنظيمولې همدارنګه امريکا هم سعودي عربستان هڅولو چې خپلې مرستې له افغان جهاد څخه ونه سپموي . په دې ورستيو کې ملک عبدالله بن عبد العزيز له پاکستان څخه ليدنه درلوده څو خپلې زړې اړيکې تازه او نورې سره غښتلې کړي ، چې په ښکاره يې دغه سفر ته داسلامي هېوادونو د ستونزو دحل په اړه فکر (فلسطين ، کشمير ، افغانستان او عراق ..) عنوان ورکاوه ، خو تر شايې هر هېواد خپلې ملي او اقتصادي ګټې لټوي. دا خو نو په ښکاره او سمبوليکه توګه د داواړو هېوادونو ترمنځ اړيکې وې.، خو تر پردې ترشا چې څه وه ښايې په اړه يې څوک ډير پوه نه شي ، خو ځينې شننونکي فکر کوي چې په افغانستان اوسيمه کې په شته نار اراميو کې دپاکستان او سعودي عربستان ګډ غښتلی لاس دی .
ګډي ګټي :
لکه دمخه چې مو يادونه وکړه ، دا دواړه هېوادونه خپل ترمنځ په اړيکو کې د اسلام له ټکي ډيره ګټه اخلي ، وايې چې دواړه اسلامي هيوادونه دي . دا خو دسکې يو مخ دی. خو که يې بل اړخ ته وګورو ډير نور داسې څه شته چې دغه دواړه هېوادونه يو بل ته نږدې کوي . چې دلته ورته په لڼده توګه اشاره کوو .
• د ترهګرۍ پر وړاندې مبارزه ، البته دواړه هېوادونه په دې برخه کې دامريکا دفشار لاندې دي
• په سيمه کې دايران د نفوذ دپراختيا مخنيوی . سعودي عربستان اړ دی چې په سيمه يو سني غښتلی پاکستان له ځانه سره ولري . سعودي عربستان له دې ډيره ويره لري، ځکه په سيمه کې غښتلی شيعه ايران هر وخت سعودي عربستان ته سرخوږی پيدا کولای شي
• دهند او اسرايلو پوځي اړيکې . هند د وسلو اخستلو په برخه کې ډير کرته ځينې وسلې له اسرايلو اخلي . آن ځينې وخت داسې ادعاوې هم کيږي ، چې هند په کشمير کې داسرايلي تاکتيکونو چې دفلسطينانو پر وړاندې کاروي ګټه اخلي نو ځکه خو سعودي عربستان چې يو اسريلي ضد هېواد دی اسريلو په خلاف ـ چې په سيمه کې له هند سره پياوړې اړيکې لري ـ د پاکستان سره پياوړې اړيکې ولري . هو سعودي عربستان له هند سره هم ځينې سترايژيکې اړيکې لري خو په دې کچه نه دي چې پاکستان دې ور باندې خفه کړي.
• دسعودي عربستان ځينې اتباع د القاعدې دسازمان په چوکاټ کې په پاکستان کې ميشت دي ، چې سعودي عربستان له خپلو دغه اتباعو څخه ځينې وخت د ويرې احساس کوي نو ځکه خو بايد له پاکستان سره ښې اړيکې ولري ، چې دغه کسان يې پر وړاندې ونه کارول شي .
• دافغانستان موضوع هم دغه دواړه هېوادونه سره نږدې کوي. سعودي عربستان د طالبانو له سقوط وروسته په افغانستان کې خپل فعاليتونه محدود کړي ، نو ځکه خو دوی اړ دی چې په افغانستان خپلو ځينو موخو ته د رسيدو لپاره له پاکستان ګټه پورته کړي .
• سعودي عربستان دپاکستان اټومي وسلو ته هم سترګې په لار دی . ځکه سعودي عربستان فکر کوي ، که په سيمه کې ايران اټومي وسلې ترلاسه کړي نو ورته دخطر په وخت کې دوی کولای شي له پاکستان اټومي وسلې وپيري ، ځکه خو د ځينو رپوټونو پر بنسټ سعودي عربستان دپاکستان په اټوم ډيره مرسته هم کړې ده .
• اسلامي نړۍ چې د سعودي عربستان د مذهبي اغيز تر سيوري لاندې ده ، نو ځکه خو سعودي عربستان دخپلې دغه مستعمرې دساتنې په موخه ديو ايټمې پاکستان ځان سره په څنګ کې د درلودلو ليواله دی .
پاکستان ترټول ښه ملګری
دا چې پاکستان او سعودي عربستان سره ګډې ګټې لري نو ځکه خو يې ملګرتيا هم پياوړې ده، آن تر دې چې سعودي عربستان دا نه شي زغملی چې په دغه هېواد کې دې کورنۍ شخړې لا پسې پراخه شي . دنواز شريف او پرويز مشرف تر منځ کشاله هم دهمدوی په هڅو را کابو شوه ، په دې برخه کې ډير نه تم کيږو ، خو دومره وايو چې دغه ملګرتيا ډيره پياوړې ده ،ځکه ګټې سره شريکې دي .
دپاکستان په اټومي پروګرام کې دعربستان ونډه
په نړيواله کچه داسې رپوټونه خپاره شوې چې ورڅخه دا په ډاګه کيږي، چې سعودي عربستان دپاکستان په اټومي پرګرام کې له مالي اړخه مرستې کړي ، په ۱۹۹۸ ز کې کله چې پر پاکستان د اټومي تجربې په پايله کې د متحده ايالاتو او نړيوالو له خوا اقتصادي بنديزونه ولګيدل ، سعودي عربستان هغه هېواد و چې دغه هېواد ته يې په دغه سخت وخت کې د مرستې لاس ور اوږد کړ ، سعودي عربستان په همدغه وخت کې پاکستان ته د۲ميليارده ډالرو په ارزښت نفت ورکړل چې د اټومي وسلو په تجربه کې هم پاکستان ورځينې ګټه واخستله
ځينې استخباراتي شبکې دبيلګې په توګه دبرتانيې استخباراتي شبکه ام آی سعودي عربستان ته د يو اټومي قدرت په سترګه ګوري ، دوی وايې : چې سعودی عربستان د هغه هېوادونو په ډله کې دی چې اټومي وسلې لري . ځکه سعودي که هر وخت وغواړي نو دپاکستان اټوم يې په خدمت کې دی .
په ۱۹۹۹ز او ۲۰۰۲ ز کې دسعودي عربستان د دفاع وزير له پاکستان څخه ليدنه درلوده . د دغې ليدنې په ترڅ کې نوموړي دپاکستان د پټو اټومي تاسيساتو څخه هم ليدنه وکړه ، همدارنګه نوموړي دپاکستان د توغنديو جوړولو فابريکې او د يورانيمو دپخولو بټۍ هم وليدې ، همدارنګه دپاکستان د اټوم پلار عبدالقدير خان له سعودي عربستان څخه ليدنه وکړه ، چې دغه ليدنې پر ايران ، اسرايل او متحده ايالاتو ښې ونه لګيدې .
ځينې شننونکي او څارونکي فکر کوي چې سعودي عربستان ته به دا ډيره اسانه وي ، چې تياره اټومي وسله واخلي نه دا چې له صفر څخه شروع وکړي څو اټومي وسلې جوړې کړي ، دوی د دې لپاره ځينې لاملونه په ګوته کوي :
０- سعودي عربستان د اټومي وسلو دنه پراختيا پر تړون لاسليک کړی ، نو په دې برخه کې د سعودي عربستان هرفعاليت به دنړيوالو غبرګونونه له ځانه سره ولري .
１- سعودي عربستان ته به دا ډيره اسانه وي چې اټومي وسلې وپيري ځکه که د اټومي وسلو د ترلاسه کولو لپاره له تقليدي لارو چارو کار واخلي ښايې په سيمه ييزه کچه له ډير سترو خنډونو او ننګونو سره مخامخ شي .
２- سعودي عربستان لپاره چې په سېمه کې د امريکا د اټومي ځواک تر چتر لاندې ځان خوندي احساسوي د اټومي وسلو اخستل ، يو ښه بديل دی ، ځکه د امريکا سره دسعودي عربستان اړيکې د ۲۰۰۱ /۱۱ سيپټمبر له پيښې وروسته ډيرې تودې نه دي . سره د دې چې سعودي عربستان اوپاکستان دواړه داسې اوازې ردوي . خو په ۲۰۰۳ ز کې متحده ايالاتو ، هند ، اسرايلو او ايران په دې اړه خپل اعتراضونه وکړل .
ګارډيان ورځپاڼې د ۲۰۰۳ /۹/ ۱۸ مه ګڼه کې يو استراتژيک رپوټ خپور کړ ، چې په رياض دلوړي کچې د هغه خبرو په اړه بحث پکې شوی چې په ترڅ کې درې غوراوي پيشنهاد شول
０- د اټومي وسلو ترلاسه کول خو د دفاعي وسلې په توګه
１- د اټومي ځواکونو په تړون کې ورګډيدل ، چې دسعودي عربستان ساتنه خوندي شي
２- يو داسې تړون او موافقې ته رسيدل چې له مخې يې منځنی ختيځ له اټومي وسلو پاکه سيمه اعلان شي .
خو ورځپاڼه څرګندوي چې لا څرګنده نه ده چې سعودي عربستان له پورتنيو غورايو کوم يو غوره کړی دی که څنګه ؟
په ۲۰۰۳ م کې د اسرايلو وسلوالو ځواکونو د استخباراتي څانګې مشر اهارون زاييفي يوې کنسيا ته دوينا پر مهال وويل : چې سعودي عربستان او پاکستان په داسې يو تړون پرسر خبرې کوي چې له مخې پاکستان سعودي عربستان ته اټومي سرګلولې ورکړي
همدارنګه په ۲۰۰۴ ز کې ايران هم ورته انديښنه څرګنده کړه .
له برتانيې څخه خپريدونکې ورځپاڼه د ۲۰۰۴ /۸ /۵ ګڼه کې دسعودي عربستان اوپآکستان ترمنځ اړيکو ته اشاره کوي وايي : سعودي عربستان دپاکستاني اټوم په جوړولو کې ونډه درلوده ، ورځپاڼه زياته وي ښايې رياض به دا کار د دې لپاره کوي ، چې په خپله اټومي وسلې لاس ته راوړي او يا هم په سخته کې يې له پاکستان قرض واخلي . ورځپاڼه ليکي : چې دسعودي وليعهد پاکستان ته ديوې نا محدوده مودې لپاره په ورځ کې ۵۰ زره برميله نفتو د ورکړې وړانديز کړی ، چې د لويديځ دفشارونو چې داټومي وسلو دتجربو پر مهال پاکستان ورسره مخامخ کيږي ، ورڅخه ګټه واخلي . پاکستاني ولس دسعودي عربستان دا مرسته چې په ډير سخت وخت کې ورسره تر سره شوې، ښايې هيڅکله له ياده ونه باسي ، يو امريکايې چارواکی وايې چې دسعودي عربستان مرستو پاکستان د دې جوګه کړ چې له چين څخه اټومي ټيکنالوژي تر لاسه کړي البته دنور لاملونو تر څنګ .
په دې برخه کې نړيوالو مطبوعاتو ډير څه ليکلي خو دلته يې له راوړلو تيرږو . خو يوشی چې په پای کې ورته اشاره اړينه ده هغه دا ده چې سعودي عربستان دواړه همګټه هيوادونه دي او تل يې په سخته کې يو بل ته لاس ورکړی البته سعودي په دې برخه کې ډيره همکاري کړې ده او لا دوام لري .
