پښتو نوم يې ارستو يا ارسطو ليکل کېږي. يوناني نوم يې (ارستوتلس) وو او د انکلېسي ژبې (Aristotle) نوم يې هم له يوناني ژبې سرچينه اخلي. يوناني ژبه کې د ارستوتلس کلمې مانا ډېر ښه يا best ده. ارستو له ميلاد ۳۸۴ کاله وړاندې په يونان کې زږېدلی وو. دی په تاريخ کې لومړنی ساينس پوه حساب شوی او د اپلاطون/اپلاتون شاګرد وو. هغه مهال چې دی يونان کې وزږېد، يونان کې کلاسيک دور وو.
کلاسيک دور له ميلاد وړاندې څلورمې او پنځمې پېړۍ دوه سوه کالونو ته وايي. دې وخت کې يونان له پارس امپراتورۍ خپلواکي اخېسته وه او اتن ښار ديموکراسۍ پر لور روان وو. ارستو د پیتیاس په نوم جينۍ سره واده وکړ او یوه لور یې درلوده چې هغه یې د خپلې ميرمنې، پیتیاس نومیده کېښود. د ارستو د خپلې لومړۍ ميرمنې هیرپیلیس له مړينې وروسته، پیتیاس نومي جينۍ باندې عاشق؛ واده يې ور سره وکړ او يو زوی يې ورڅخه درلود.
د نوموړي پلار د هغه مهال د يونان د باچا شخصي طبيب او ډاکټر وو. پلار به يې د پاچا د روغتيا لپاره درمل برابرول. ارستو له خپله پلاره بيالوژي زده کړه او درمل جوړنې برخه کې يې پوهه لوړه شوه. هغه د زولوژي بنسټ ایښودونکی شمېرل کېږي. ارستو د ۱۳ کالونو وو، چې پلار او مور دواړه يې مړه شول. د ارستو د پلار او مور له مړينې وروسته، د (آتارنیوس) په نوم کس د ارستو پالنه او ساتنه په غاړه واخېسته. څو کاله آتارنیوس ارستو ته زده کړې ورکړې او بيا يې وروسته په اتن ښار کې د اپلاتون اکاډمۍ ته د زده کړو لپاره ولېږ. نوموړي له اپلاتون سره ډېر وخت تېر کړ. ارستو ځانګړې وړتياوې درلودې؛ ډېر پلټنې يې کولې؛ د ارستو استعداد اپلاتون هم اغېزمن کړی وو او هغه پوښتنې او مسلې چې اپلاتون سره بې ځوابه پاتې وې، ارستو ته به يې سپارلې او هغه به يې حل پيدا کولو.
ارستو به د سقراط د فلسفې په اړه زده کړې کولې؛ د سقراط فلسفه د اپلاتون د درسونو او مطالعو منځپانګه وه. ارستو نه یوازې دا چې موجوده فلسفه یې ترکیب کړه، بلکې د منطقي استدلال، علمپوهنې او د احتمال او واقعیت تر منځ د اړیکو په برخه کې یې هم خپل تلپاتې ونډه په ميراث پریښوده. نوموړي منطق او منطقي استدلال ته وده ورکړه.
له ميلاد وړاندې، ۳۳۵ کې لوی سکندر يونان کې پر تخت کیناست او د فتحو سترې جګړې یې پیل کړې. د دې دورې په جریان کې، ارستو اتن ته ستون شو، او هلته يې د (لیسیم) په نوم خپل ښوونځی پرانست. ويل کېږي چې سکندر کبير د لیسیم ښوونځي لپاره ارسطو د کار د ملاتړ لپاره سخاوتمند فنډ هم ورکړی و. بیا هم، د ارستو خپلواکه فکر د ځواکمن سکندر سره تاوتریخوالی رامینځته کړ. سکندر د ارستو وراره د شکمن خیانت په تور اعدام کړ- او دا ارستو ته هم د سکندر له خوا د هغې د کړنو او فکر پر وړاندې يو ډول خبرداری وو.
ارستو د هغه وخت مختلفو دولتونو مختلف اساسي قانونونه پرتله کړل. دا پخپله د پام وړ وه؛ هغه هڅه وکړه چې په منطقي توګه د حکومت بیلابیل سیسټمونه پرتله کړي ترڅو وګوري چې کوم یو خورا بریالی و. دې کار د هغه کتاب سیاست ته خبر ورکړ - کوم چې د عملي فلسفې هڅه وه چې عدالت او ازادۍ ته اجازه ورکړي. هغه سیاست ته د یوې داسې طریقې په سترګه هم کتل چې انسان د دې وړتیا لري چې په همغږۍ سره ژوند وکړي او هغه ته اجازه ورکړي چې عالي نظرونه تعقیب کړي.
د فزیک په برخه کې، د ارستو نظریات د منځنۍ دورې ډیره برخه اغیزمنه کړه او د اروپا رینانسانس ته دوام ورکړ، کله چې د هغه نظریات د اسحاق نیوټن د فزیک برخه کې بدل شول. د طبیعي نړۍ په مطالعې کې ارستو د حیواناتو شاوخوا ۵۰۰ ډولونه توپیر او طبقه بندي کړ او د ژوندي نړۍ د کټګوریو وړاندیز کولو لپاره یې لومړنۍ هڅې وکړې.
ارستو یو له لومړنیو مفکرینو څخه و چې د اقتصاد مسايلو ته یې پام وکړ. هغه د پیسو ارزښت بیان کړ او د شخصي ملکیت په پرتله یې د ټولنیز شریکولو په اړه بحث وکړ. په داسې حال کې چې د شخصي ملکیتونو ملاتړ کول، ارسطو د پرچون پلور (د ګټې لپاره د توکو پلور) او د سود اخیستلو په اړه خورا مهم و.
د ارستو مرګ
ارستو په علمي ډګرونو کې له ډېر کار او لاس ته راوړنو وروسته د اوويا کالونو په عمر ومړ.
