د دې لیکنې موخه داده چې د سیلاوونو، زلزلو، وچکالیو او نورو په وړاندې دې ملي تشې ته د خلکو پام ورواړو او چارواکي هم اړ کړو چې د نورو ملکونو په شان د طبیعي پېښو په وړاندې په علمي توګه پالیسۍ او کړنلاړې رامنځته او پلي کړي. زموږ مسلکي انجمنونه او کارپوهان هم باید خپل دیني، انساني او ملي رسالت درک کړي او په ګډه کار وکړي تر څو دا تکرارېدونکې غمېزې راکمې کړو.
- هایدرو میتیورولوژیکل پېښې (په هوا او اوبو پورې تړلې) – د ځمکو ښوېدل/ د واورو ښوېدل؛ وچکالۍ/قحطي؛ د حرارت درجې زیات لوړوالی او یا ټیټوالی او د حرارت موجونه/د اقلیم بدلون؛ سیلاونه؛ ګردبادونه؛ د ځنګلونو اورونه؛ بادي توفانونه؛ د حشراتو لکه ملخانو ظهور او نور.
- جیوفزیکي پېښې – زلزلې؛ د اورغورځونې پېښې او سونامي.
- د خسارو جبران
- د پېښو په وړاندې تیاري
- د پېښو ته ځواب او بیا نجات ورکول؛ او
- بیا رغونه او بیا ودانول
د خسارو د جبران لپاره د پېښو څخه مخکې د هغو د خطر د راکمولو تدابیر کارول کېږي.
خطر (Risk) – د یوې پېښې او د هغو د منفي اغیزو د احتمال ترکیب دی.
زیانمننه /آسیب پذیري (Vulnerability) – د یوې ټولنې، سیستم یا شتمنیو خواص او حالت چې هغه د باالقوه خطرونو د اغیزو په وړاندې زیانمنونکی وي.
وړتیا/ظرفیت (Capacity) – د ټولو قوتونو ترکیب، په یوه کلي، محله، ټولنه او یا یوه سازمان کې کې ټول شته خاصیتونه او سرچینې، چې د منل شوو موخو (هدفونو) د لاسته راوړو لپاره کارول کېدی شي.
حادثه/فاجعه (Disaster) – د یوه کلي او یا محلې او یا ټولنې د کړنو او فعالیتونو اخلال داسې چې پراخه انساني، مادي، اقتصادي یا چاپیریالي ضایعات رامنځته کړي، کوم چې د اغیزمن شوې سیمې او ټولنې له توانه بهر وي ترڅو ورسره مقابله وکړي.
د ملتونو او ټولنو مقاومت لوړول د پېښو په وړاندې
- ۳ ستراتېژيک اهداف
- ۵ لمړیتوبونه لرونکي فعالیتونه
- پلی کول او تعقیبول
په کنفرانس کې څه تېر شول
- ۱۶۸ دولتونو، ۷۸ سیمه ایزو او نړیوالو سازمانونو او ۱۶۱ نادولتی سازمانونو په دې کنفرانس کې ګډون کړی و
- پرېکړه وشوه چې د پېښو خطر راکمول د دوام لرونکي انکشاف او فقر کمولو په پالیسیو، پلانونو او پروګرامونو کې ور د ننه شي
- د پایداره انکشاف له روحیې سره سم په انکشافي پروګرامونو او بشري مرستو رسولو دواړو کې د خطر کمولو په اهمیت ټینګار وشو.
دری ستراتېژیک هدفونه:
- د پېښو خطر کمول د دوام لرونکي انکشاف په پالیسیو او پلانونو کې ور دننه کول
- د نهادونو، میکانیزمونو او وړتیاوو انکشاف او ټینګښت تر څو د باالقوه خطرونو په وړاندې مقاومت رامنځته کړو
- د خطر د کمولو میتدونو سیستماتیک داخلول د بېړنیو حالاتو د تیاریو، ځواب ورکول او ژغورنې پروګرامونو په پلي کولو کې
اړینه یادونه: د هایوګو لمړیتوبونه د ملګرو ملتونو او نړیوالو دولتونو په مرسته رامنځته شوي او په ټوله نړۍ کې کارول کېږي او د دې له مخې ملتونه، دولتونه او پراختیايي موسسې د پېښو سره مبارزه کوي.
لمړی لمړیتوب : د پېښو د خطر کمول خپل لمړیتوب وټاکئ – د دې په مرسته ډاډ تر لاسه کړئ چې د پېښو د خطر کمول یو ملي او محلي لمړيتوب دی داسې چې د نهادونو او پلي کولو قوي بنسټ ولري د لاندې تدابیرو په مرسته:
- د اغیزمنو، څو- سکتوري ملي پلتفورمونو په رامنځته کولو تر څو د پالیسيو لارښوونه وکړي او فعالیتونه همغږي کړي؛
- په انکشافي پالیسیو او پلانونو کې د پېښو راکمول داخل کړی؛ او
- د ټولنې ګډون تامین کړي، او نور
دوهم لمړیتوب: د خطر معلومات او وار له مخه خبر ورکول – د خطرونو د پېژندنې، ارزونې، او نظارت او له پېښې وړاندې خلکو ته خبر ورکولو سیستم تقویه کول د لاندې تدبیرونو له لارې:
- په څېړنو، ساینسی او علمي ارزونو او د وړاندوینې په میتودونو کې بانګونه
- د خطرونو مودل کول؛ او
- د پېښو کچې/ لارښونې او شاخصونه، د خطرونو نقشه کول او د پېښو ساحې ټاکل
دریم لمړیتوب: عامه پوهاوی زیاتول – د پوهې کارولو، د نوښتونو او ښوونې روزنې په مرسته د مصونیت او مقاومت کلتور په ټولو کچو کې رامنځته کول
- د پېښو د خطرونو په هکله اړین معلومات او د خوندیتوب د وسیلو په هکله معلومات شریکول
- د پېښو د کارپوهانو، ځواب ورکوونکو مدیرانو او نورو علاقه لرونکو ترمنځ د شبکو غښتلي کول او د هغوی تر منځ د دیالوګ او همکارۍ قوي کول؛ او
- د ټولنې په محور د پېښو د مدیریت پروګرامونه قوي کول او نور.
څلورم لمړیتوب: په مهمو او کلیدي سکتورونو کې د پېښو د خطرونو کمول – د مهمو خطرونو د لاملونو په راکمولو سره لکه:
- ټولنې د باالقوه خطرونو سره مخ سیمو څخه بل ځایو لکه د سیلاونو له تهدید سره مخ ټیټو سیمو څخه لوړو سیمو ته کوچول؛
- د تعمیرونو د هغو کودونو چې د پېښو په وړاندې حساس وي، په خورا جدیت پلي کول؛ او
- د پېښو په وړاندې د مقابلې فعالیتونه لکه د خوړو خوندیتوب، د مالي زیرمو او طبي موادو تهیه کول.
اړینه یادونه: که ښه ځیر شو، د وروستیو سیلاونو څخه د زیاتو ځاني او مالي زیانونو لامل دادی چې دا پورته دری اصول موږ نه مراعاتوو.
پنځم لمړیتوب: د تیاري نیولو او ځواب ورکولو وړتیا لوړول – د لاندې تدابیرو له لارې:
- په دوام لرونکې او منظمه توګه د بېړنیو حالاتو سره د مقابلې پلانونه ارزول؛
- په ملي پلان کولو پروسه کې د پېښو په وړاندې بودجه رامنځته کول؛ او
- سیمه ایز همغږي روښونه پېښو ته د اغیزمن ځواب ویلو رامنځته کول او نور.
له حوادثو او طبیعي پېښو لکه زلزلو، سیلاوونو او نورو څخه زیات زیانونه په ښاري سیمو کې چې د نفوسو تمرکز پکې زیات وي رامنځته کېږي. نو اړتیا ده چې ښاري سیمې د منظمو پلانونو له مخې چې د ځمکو مناسبه کارونه، دسکتوري اړتیاوو او مشخاصاتو له مخې زون بندي رامنځته او پلې شي، د مثال په توګه، د سیلاوونو سره مخ په ټیټو ځمکو کې، په هغه سیمو کې چې هم د زلزلې له خطر سره مخ دي اوهم هې یې د خاورې جوړښت مناسب نه دی باید د منظمو انجنیري کودونو او مقرراتو په مرسته مخنیوی وشي. دا کودونه او مقررات په کله پلي شي.
د خطر په وړاندې حساسه ښاري پلان کونه
د خطر سره د حساس ښاري پلان کولو بنسټیز قدمونه
- د ځنګلونو پرې کول، د خاورې تخریب – سیمه د خاورې او اوبو د ساتلو وړتیا له لاسه ورکوي، په اوږد مهال کې د چاپېریال تخریب رامنځته کېږي، د اوبو منابع لکه سیندونه او جهیلونه واړه کېږي.
- د چاپېریال د تخریب او طبیعي حوادثو د علت او معلول پېښې
دا ټول سره یو ځای کول په هر اړخیزه توګه په لاندې شکل کې:
- طبیعي مشخصات لکه د دریناج کانالونه او د اوبو د راغونډېدو ځایونه چې باید وساتل شي
- هغه له لوړ خطر سره مخ سیمې (Zones) په کومو کې چې د نفوسو او پانګونې د تمرکز مخنیوی وشي.
- د حساسو ځایونو لکه تر ځمکې لاندې د اوبو مهمې ذخیرې باید وساتل شي او ورباندې صنعتي پارکونه او د استوګنې ځایونه جوړ نه شي.
