تعریفی که سازمان بهداشت جهانی در مورد مواد مخدر عرضه داشته است کاملاً فراگیر می باشد : “هر ماده ای که موجب بروز اختلالات در ارگانیزم بدن انسان شود، مواد مخدر محسوب می شود.”
با این تعریف هر دارویی را می توان ماده مخدر قلمداد کرد. بر همین اساس ماده مخدر می تواند جدای از مصرف پزشکی، مصرف غیرپزشکی نیز داشته باشد. حتی موادی مانند الکل نیز که رفتارهای فیزیکی را تحت تأثیر قرار می دهند، با این تعریف مواد مخدر محسوب می گردند.
این مواد که بعضاً از گیاهان و ترکیبات شیمیایی به دست می آیند، داروهای روان‌گردان نامیده می شوند. بدین معنا که مصرف آنها موجب بروز اختلالاتی در سیستم عصبی و تغییراتی در فعالیت های ذهنی، احساسی و رفتاری می شود.
ماده مخدر وابستگی شدیدی را در فرد به وجود می آورد و اراده وی را از او سلب می کند. این مواد همچنین می تواند در نهایت موجب بروز بی حسی و نوعی حالت عصبی و روانی در شخص معتاد شده، تکرار مداوم مصرف آن، باعث وخیم تر شدن حالات روانی وی گردد.
پاسخ به این سوال که چرا افراد مواد مخدر مصرف می کنند، چندان ساده به نظر نمی رسد، زیرا افرادی با شخصیت های گوناگون، توجیهاتی کاملاً متمایز برای روی آوری به ماده های مخدر دارند. اشکال گوناگونی برای رابطه فرد با ماده مخدر، تأثیراتی که او از ماده مخدر می طلبد و زمینه های خانوادگی و اجتماعی که وی را وادار به استعمال این مواد می کند، وجود دارد. بنابراین در موارد گوناگون دلایل گرایش مشخص به ماده مخدر متفاوت است. اگر سعی بر این سوال پاسخ داده شود، می توان سه محور را در نظر گرفت: شخص و شخصیت او، خانواده و محیط خانوادگی، جامعه و محیط اجتماعی.
خانواده معتادان
گاهی اوقات علل گرایش فرد به مواد مخدر را می توان در خانواده جست و جو کرد. به این ترتیب که افرادی که زودتر از زمان معمول و بنا به دلایل مختلف از خانواده جدا و یا به وسیله آن رها می شوند و به اندازه کافی از محبت خانوادگی، به خصوص مهر مادری برخوردار نمی شوند، برای جبران این کمبود به مواد مخدر روی می آورند. برعکس خانواده هایی نیز هستند که شخص به سختی می تواند در دوران بلوغ از آنها فاصله بگیرد، که این امر بیشتر در مورد فرزند آخر یا تنها فرزند خانواده مصداق دارد.
عوامل اجتماعی
در تمام کشورها، استعمال انواع بخصوصی از مواد مخدر، منع قانونی ندارد مانند : الکل، دخانیات و داروهای اعصاب مثلاً در کشور فرانسه.
در تمامی جوامع و در هر زمانی استعمال این گونه مواد می تواند کاربردهای متفاوتی داشته باشد از جمله : کمک به شخص برای فراموش کردن مسائل و مشکلات روزمره زندگی، افزایش مقاومت شخص بیمار در برابر درد به عنوان آرام بخش، وسیله ای برای رونق بخشیدن به مجالس و مهمانی ها و … در کنار مصارف قانونی اینگونه مواد، همیشه سوء استعمال، زیاده روی و قانون شکنی در مصرف آنها به چشم می خورد. در همین جاست که می توان این سوال را مطرح کرد که چرا مصرف مواد مخدر روز به روز در نزد جوانان افزایش می یابد؟
ما معمولاً عادت داریم عوامل گوناگونی را باعث ایجاد اعتیاد به مواد مخدر محسوب کنیم مانند : تحولات جامعه، بیکاری و تزلزل ارزش های خانوادگی.
تشخیص ارتباط هر یک از این عوامل با مصرف مواد مخدر مشکل است، با این حال دو عامل را می توانیم مورد توجه قرار دهیم : بحران زدگی و مصرف زدگی جوامع.
