توسعه ی امپریالیسم تزاری در آسیای میانه، تامل جدی ما روی عنصر متجاوز روس در تاریخ معاصر است. حضور مردم مسلمان امارت نشین بخارا در افغانستان و قضیه ی پنجده، مُعضلاتی بودند که در انعکاس داخلی، افغانان را پیرامون بررسی پدیده ی در حال توسعه (روسیه ی تزاری) در سیاست پردازی های افغانستان، متوجه می کنند.
تحول اکتوبر 1917 و تعویض ظاهری روس با شوروی و ایجاد حاکمیت جدید (اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در 1922)، افغانستان را که پس از 1919، با اعلام این که دیگر نیاز ندارد در امور خارجی با بریتانیا مشوره کند، در میز توافق با روسان می نشاند. تهدید تزاری، مبدل به تعهد در امر مبارزه ی مشترک با استعمار کهن میان افغانان و روسان می شود.
افغانستان، اولین کشوری ست که اتحاد شوروی را به رسمیت می شناسد و جانب مقابل نیز این مساله را رعایت می کند. تلاقی دوستانه، توجه زعمای شوروی را با وجود این که مُعضل اقتصادی داشتند، بر امر تامین نیاز های فنی افغانان جلب می کند.
شاه امان الله، نخستین کمک های غیر انگلیسی را می آزماید؛ اما دیری نمی پاید که ظاهر شوروی، باطن امپریالیسم روسی را معرفی می کند. شاه افغان با تعهد اسلامی و دین اخوانی، به کمک و تقویت آن مجاهدین و مبارزین آسیای میانه می پردازد که در برابر شورویان از خاک های خویش دفاع می کردند. در این میان، سهم داوطلبان و مبارزان افغان که برای کمک به برادران مسلمان تاجک و اوزبیک خویش، با روسان می جنگیدند، نخستین تقابل سیاسی خصمانه ی ما پس از دوره ی تزاری با روسان بود.
تسلط شوروی بر آسیای میانه و تجزیه ی آن ساحه به کشور های کنونی، نقش سازنده و مخرب در سلطنت ها و جمهوریت های افغانستان، حضور مستقیم با حمایت از کودتاچیان چپی و بالاخره پیامد زوال شوروی و نقش تازه ی روسیه ی کنونی، می بایست مساله ی پیوند با همسایه ی بزرگ شمالی (وصف رفقای چپی از اتحاد شوروی) را در راس سیاست های خارجی ما قرار می داد.
متاسفانه منابعی که مهمترین طرف سیاسی ما در چند دهه ی اخیر را در برمی گیرند، بیشتر در تفاصیل و تفاسیر غربیان از تجربه ی حضور شوروی در افغانستان اند؛ حتی رفقای متعهد به منافع شوروی، سال ها پس از سقوط آن پدیده ی خشن، در حالی که ولادیمیر پوتین، راکت ها و حضور او در جهان را با باور های اعتقادی خویش، همچنان عوض گرفته اند، از راز ها و تجربیاتی کمتر می گویند که اگر ذره ای از کُل افشا کنند، پس از رعایت خودسانسوری، همچنان آرزو برای برپایی محافل رفقایی است.
برگردان دری این کتاب از پشتو را روشنگری در مساله ای می دانم که خیلی حجیم است.
ناشر کتاب «در قلب کرملین»: دانش خپرندویه ټولنه (انجمن نشر دانش).
محل پخش و فروش: کتاب فروشی دانش؛ سالنگ وات- کابل.
