د پانکراس حاد التهاب (Acute Pancreatitis)

 

داکتر احمدمجیب احمدي
دعمومي جراحي متخصص
 
تعریف: د پانکراس حاد التهاب یوه عامه او ډیره ژوند تهدیدونکې ناروغي ده چې د موضوعي او سیستمیکو اختلاطاتو سره یوځای وي. د پانکراس شدید التهاب له ۱۵-۳۰٪ پور ې وفیات لري، په داسې حال کې چې د خفیف التهاب په صورت کې دا وفیات له ۰-۱٪ پورې دي. په تقریباُ ۳۰٪ ناروغانو کې د نکروز ثانوي انتان منځته راځي(د ناروغۍ تر حملې درې الی څلور هفتې وروسته که تداوي نه شي).
سببونه:
په غربي نړی کې د تریخي ډبرې د پانکراس د التهاب تر ټولو عام سبب جوړوي؛ په تقریباً ۵۰٪ واقعاتو کې، په ۲۰٪ پېښو کې الکول او په تقریباً ۲۰٪ پېښو کې سبب معلوم نه وي(Idiopathic). پاتې ۱۰٪ برخه د ممکنه اسبابو پراخ ګروپ ډکوي، په دې اسبابو کېHypercalcemia،Hypertriglyceridemia،درمل، ارثي سببونه، د Oddi معصرې عدم کفایه، pancreas divism، Pancreatic neoplasms او یو شمېر نور.
شخیص
د پانکراس د حاد التهاب تشخیص په لاندې دوو یا ډیرو کریتریاوو باندې ولاړ دی

د نس شدید درد

نسبت نارمل حد د  serum amylase یا lipase د سویې درچنده لوړېدل.

په contrast enhanced computed tomography (CECT) کې د پانکراس د حاد التهاب تشخیص.

اکثراً اولې دوې کریتریاوې موجودې وي او CECT ته ضرورت نه پېښېږي.
کلینیکي لوحه

Subjective اعراض

• په دې  ډله کې د نس درد، د زړه بدوالیو استقراق او قسمي انسداد شامل دي.
  

درد په آنې ډول  په اپی ګاستریک برخه کې شروع کېږي  او RUQ ، د نس چپه طرف او ظهري برخو ته په 50% پېښو کې انتشار کوي، درد په ناسته او مخ لوري ته کږېدو سره نسبتاً ارامېږي، له درد ضد درملو سره هم حتی ځواب نه وايي.

• عمومي اعراض: په دې کې شاک، د حرارت د درجې تغیر، زېړی او  ټیټاني حملې شاملې دي(دا حملې د پانکراس د انزایمونو په واسطه د پارات هورمون د تخریب او د کلسیم د کچې د کمېدو  له وجې منځته راځي .
  

Objective اعراض:ټکي پيني، ټکي کارډي، د وینې د فشار ټیټوالی، د حرارت نارمله یا لوړه درجه او زیړی هم ممکن موجود وي.Grey Turner’s sign او  Cullen sign چې په دوهمه یا دریمه ورځ پیدا کېږي هم تشخیصیه ارزښت لري.

لابراتواري معاینات
د پانکراس د حاد التهاب  سبب  د ناروغ د بسترولو په اولو وختونو کې په ښه ډول پیدا کېدای شي، ځکه د ورځو تر تېرېدو وروسته لابراتواري معاینات نارمل کېږي. په لابراتوري معایناتو کې باید د ځیګر وظیفوي معاینات ، کلسیم او triglycerides وکتل شي. د ترای ګلایسراید کچه کېدای شي په مخکې نارمل  لیپيد پروفایل لرونکو ناروغانو  د پانکراس د حاد التهاب په دوران کې په ثانوي ډول لوړه شي.
دناروغ دامیلاز، لیپاز، CBC، دوینې دکلسیم او مګنیزیم کچه، د ځیګر وظیفوي ټسټونه، کولسترول او دسیروم الکترولایتونه باید معاینه او دقیقاً وځېړل شئ.
تصویري معاینات
د مریض  د معاینې په وخت کې تر ټولو مهم تصویري معاینه د بطن د التراسوند څخه عبارت ده. که   د تریخي ډبرې او یا په  یا په تریخی یا عامه صفراوي لاره کې غلیظه معای((sludge  ولیدل شي نو د biliary pancreatitis تشخیص باندې فکر  کېدای شي.
د مرض د وخامت تعین
د مرض د وخامت تعین  په دې خاطر  ضروري دی تر څو په ښه ډول  Triage وکړو چې آیا ناروغ  دریمي هسپتال ته ولېږل شي او یا داچې د جدي مراقبت په اطاق کې بستر شي، همدارنګه د fluid therapyپه هکله د تصمیم نیولو په خاطر،آیا ERCP استطباب لري؟ او بعضې نور مسایل.
ددې هدف لپاره تر ټولو زیاته د Ranson’s criteria اویا Modified Glasgow criteriaڅخه استفاده کېږي.
عمومي تدبیرونه
د پانکراس په حاد التهاب باندې اخته مشکوک ناروغ باید بستر شي، کوم ناروغان چې د التهاب خفیف شکل لري تر یوې هفتې کمه موده په روغتون کې پاتېږي اما کوم ناروغان چې د پانکراس  شدید یا وخیم التهاب ولري  څو هفتې حتی میاشتې شدیدې  درملنې ته ضرورت لري .
د درد کنترول:
درد د پانکراس د حاد التهاب تر ټولو غټ عرض دی  چې باید تر هرڅه مخکې آرام کړل شي. کوم ناروغان چې خفیف درد لري له NSAIDs لکه  metamizole 2g/5h IV سره کنترولېدای شي، اما کوم ناروغان چې شدید درد لري باید د Opioid analgesia په واسطه تنظیم شي( لکه buprenorphine 0.3 mg/4h IV). Buprenorphine، pentazocine، procaine hydrochloride او meperidine دبطني دردونو په کنترول کې  عین ارزښت لري.
Morphine باید ورنکړل شي ځکه د sphincter of Oddi  د سپزم سبب ګرځي.
دمعایعاتو ورکړه:
د دوراني حجم د نارمل ساتلو په خاطر د پانکراس د حاد التهاب  د منجمنټ په اولو کې د مایعاتو تطبیق ډیر زیات ارزښت لري. دا تر اوسه نه ده معلومه چې کوم مایعات باید ورکړل شي اما بهتره ده چې د کرستالوید مایعاتو په واسطه احیاء شي ، د نویو مطالعاتو پر بنیاد ویلای شو چې د سیستمیک ا لتهابي ځواب په راکمولو کې Ringer’s lactate محلول تر Narmal Saline بهترې لري.
غذایي تقویه:
د پانکراس د حاد التهاب په صورت کې غذايي  تقويې ته جدي ضروت دی او په دې باره کې کافي شواهد موجود دي. دا خبره نوره نشي  منل کيدای چې د د کولمو له لارې د تغذيې(enteral nutrition) په بندولو سره پانکراس ته استراحت ورکړو، parenteral nutrition باید صرف هغه وخت ناروغ ته شروع  شي کله چې ونشو کولای د ناروغ د ضرورت وړ کالوري د کولمو له لارې ناروغ ته برابره شي.   د کولمو له لارې تغذیه باید دمایعاتو په واسطه تر لومړنۍ احیاء وروسته  د بستر کېدو په لومړیو 24 ساعتونو کې شروع  کړل شي.
انټی بایوټیک
د موجود انتان په صورت کې دپراخه ساحه لرونکو انټی بایوټیکونو استعمال په عملي ډول منل شوی اما  دوقایوي انټی بایوټیکونو د استعمال په هکله زیات اختلافونه موجود دي.
جراحي درملنه:

Endoscopy:د مسدود شوي قنات د تخلیې سبب ګرځي، د پپیلري په تضیق کې ، د پانکراس د اساسي قنات په تضیق کې، د پانکراس د قنات په تیږو کې او د پانکراس د کاذبو سیستونو په معاینه او تداوي کې موثر رول لري.

Pancareatic duct drainage:   Side to side pancreatojujenostomy چې درې فیصده وفیات لري او ۷۵٪  درد کموي.

Pancreatic resection:د پانکراس د راس د ماوفیت په صورت کې له whipple او د دوامداره دردوونو په صورت کې چې غده کې آفت موجود نه وي  او قنات هم نارمل وي له total or subtotal pancreatectomy څخه چې لس فیصده وفیات لري او 70% درد کموي، استفاده کېږي.

Total pancreatectomy and Islet Cell Auto transplantation: په دې صورت کې لنګرهانس جزیرې له پانکراس څخه اخیستل کېږي او په ورید باب کې زرق کېږي، دا حجرات  په ځیګر ته داخلېږي  او د انسولین د اخیستنې ضرورت او له عملیات وروسته رامنځته کېدونکی دیابیت کموي.

ماخذونه Reference

Schwartz’s PRINCIPLES OF SURGERY TENTH EDITION by F.Charles Brunicardi, Copyright  2015 by Mc Graw hill Education United States New York,ISBN 978-0-07-179675-0, Volume one, part two, chapter 33 page no 1351-1361.

 

Shckelford’s SURGERY of the ALIMENTARY TRACT  SEVENTH EDITION by CHARLES J.EO, ELSEVIER Inc Copy right 2013  1600 John f.Kennedy Blvd. Ste 1800, Philadelphia, ISBN 987-1-437722062. Volume two, chapter 88, page 1123-1131