بــــــــســـم
الله الــــرحمــــان الــــرحـــيــم
نوې وډهءنه
دهء ش .
ک .
پېښوري
ګرانو
خوېندو او ورونو !
لاندنۍ ليکنه دما دڅو
کلونو دخوارۍ وروستۍ باېله ده .
که په لنډه توګه وه
واېم ، دا وډنه باېد ټولو ستنځو ته ځواب
وه وا ېي .
زهء په دې ډ ېر خوشاله
کېږم ،چې دما نيمګړتېاوته ګوته وهء نيسۍ
.
که دا وډنه ومنل
شي ،ژمنه
درسره کوم ، چې په نړۍکې به تر سلملېونه
افغان مسلمان ـ هندو له درې کلونو څخه
په لنډ وخت کې دسواد خاوندکړم
په دې هکله
ما د ډېرو ګوندونو اواشخاصو هو کړه تر
لاسه کړې .
1
2 3 4 5 6 ۱ـ
(۴،۳،۲،۱)
ګڼه توري اصلي consonants
دي
.
۱ـ
(ا)
ب پ ت ټ ن ڼ سته
شته ۲ـ (۵)
ګڼه اول (۷)
توري کومـــــکي
vowels
دي .
۱ ـ
ب،بـ ،بـ ا (با)
؛ ي، يـ ،يـ ا (يا)
؛ن،نـ ،نـ ا(نا)
: بـ يـ نـ ا(بينا)
۲ـ
ج چ څ ځ خ غ سْته ۳ـ =
= دووم (۲)توري
نيمه کومکي (نيمه
اصلي)
دي.
۲ ـ
ج،جـ،جـ ا (جا)؛
با جا ، با چا ؛
۳ـ
د ډ ر ز ژ ړ ږ 1_
(۴،۲،۱)
ګڼّ توري نيمېږي ، سر
ېې په ورپسې توري نښلي .
۳ـ د، د ،د
ا(د
ا)؛
دا دا بينا ، دا دا نا بينا
۴ـ
هـ س ش ک ګ ل م ښ سْ 2
ـ (۳)
او(۵
ـ ېــ )
نه نيمېږي ،سر ېې په
ور پسې توري نه نښلي .
۴ـ س ،سـ ا(سا)؛
سا د ، ساز ،سو ز ، سو ک
۵ـ
ا ه هء و ی و ی و ې
۵ ـ وره ې =وری
، ورهءې=ورۍ
:
. .
:
: . . . .
کومکي
اوازونه vowels
:
۱ ـ (ا)
=aa :په
عربي کې دپاې له لوري دووم توری دی.
په عربي کې په پېل کې
نه راځي مګر دهمزه سره .په
پښتو کې هم په سر کې نه راځي .کوردان
ېې په سر کې د(ـأ
)په
بڼه ليکي .
په پښتو کې :
په منځ کې (
ه رمان ، ه رزان ، ره
وان ، جا له وان )
. په پاې کې (
ه مسا ،ره ڼا ، ه تېا
، نېا )
. بدلېدنې ېې :
( ا »»»
ه )
( سکارهء »»»
دهء سکه رو ،رانجهء
»»»
د هء ره نجو )؛
(ه
»»»
ا)
( که تهءل »»»
کاتهء ، وه تهءل »»»
واتهء ،پهءخه »»»
پهء خاړی،ترهه »»»
په ترهاره)
؛ (و
=o
»»» ا ،سکور
»»»سکارهء،پروت
»»»
پراتهء ،خوږ»»»
خواږهء »
(و=w)
) ؛
فشار اخلي :
راکښل :
ر(
ا)کاږه
(پوره
،ېو وار )
، را ک(ا)ږه
(
ناتمام )؛
پاڅېدل :
پ (ا)
څه (ېووار)،
پا څ (ه)
(ناتمام)
.
۲ ـ (ه
)=
a : په
سرکې :
ه رزو ، ه رتينه ، ه رت
؛ په منځ کې :
که ږه »»»(کوږ
، کاږهء ، که ږې )
، خو wه
ږه»»»
(خوo
ږ ، خواږهء ، خوه ږې )
؛ په پاې کې :
ښځه ،زرکه ، وړه ، زړه
، ...
لوېږي :
غه ر ، خه ر ، وه ر »»»
(دهء)
( غ رهء ، خ رهء ، ورهء
)
. ور لوېږي :
خوږ ، تود،...
»»» خوږه ، توده ، ...
بدلونونه :
په سلو کې(
۸ ۹)
د ښځينه ېو نومونو او
صفتونو جمع :
ښځې ،زړې .
ېا نې (
ه »»»ې
)
. فشار :
ک(ه)
چه ، که چ (ه)
؛ پ (ا)
څه ، پا څ (ه)
؛ک (ې
)
نه، کېن (ه)
. دا اواز ډېر بدلونونه
لري .
۳ ـ (هء)
: دا اواز په اوستا کې
دوه ډوله (
اوږد او لنډ )
په هر ځاې کې مراعت
شوی .
په باړه کلۍ کې په دې
هکله ښه پرېکړه شوې ،کم له کمه په کار ده
په پاې کې په پام کې ونيول شي .
په سر کې نه راځي
؛ټول مصدرونه له وروستي (ل)
مخکې همدا اواز لري.
ټول هغه ښځينه صفتونه
چې ېو ېې په (ه)
تمامېړي ، نارينه جمع
ېې په همدې اواز وي :
واړهء ، زاړهء ، په
سلګونه .
د(۲،۳
)
اوازونو تر منځ غجيب
تړاو :
که تهءل ، خه تهءل ،
به لهءل ، (په
سلګونه )،
مه مهء کوه ،ښه ښهء ده ،نه نهء کوم ؛ (وره
ې ، ورهء ې )
،(
سپه ې ، سپهءې)،(غه
ره نه ې ،غه ره نهءې )
په سلګونه
نومونه ،صفتونه او نسبتونه .
دا اواز په نورو او
نور په دهء بدلېږي ، لوېږي او ور لوېږي
.(ه+هء
=ا
)
»»» وهء +ه
خستل =
واخله .
۴ ـ و (
o) : که
دا توری د(ې)
په څېر شي ، خپله
بڼه به ېې خپله کړي وي .
دادواړه اوازونه
په سانسکرت کې بېخي دېوې ډلې دي .
په نورو زړو ژبو
کې هم همداسې ده .
په سر کې :
ور ؛ په منځ کې :
کور، تور،زور ،تود ؛
په پاې کې :
پيشو ، زانګو ،...»»»
ښځينه ېو .بدلېدنې
ېې :
(کوږ ،خوږ ،ترور )
»»» (کاږهء ،خواږهء
،ترېندې )
، اودنورو کومکي
اوازونوسره.
دا او وروسته
نور کومکي اوازونه نژدې دټولو بدلېدنو
رابدلېدنو ، لوېدنو ور لوېدلو ځانګړتېالري
.
۵ ـ و(u)
: که دا توری هم
د(ي)
په شان دوه ټکي
ولري نو ده به هم خپله بڼه غوره کړي وي .دا
دواړه اوازونه هم دپورته په شان تاريخي
اړېکي لري .
په سرکې :
وښ ، وم ، وبا ،وګره
؛ په منځکې :
کوز ، کوم ،توت ،
...؛
په پاې کې :
کدو ، سانډو ،...
»»» نارينه ېو
.بدلونونه
(لوند
،لاندهء)،(o+u
=u څو ومره (څومره)؟
دا ومره (دومره)
) .
فشار :
غ(و)ټه
، غو ټ (ه)
.
۶ ـ ې (e)
:په سر کې :
؟ ؛ په منځکې :
تېر ،هېر ،نېغ،!
پام!
مخکې اووروسته
ترې بل واول نشته .
په پاې کې (
ځاې ، وره ې ؟
ورهءې؟ )
۷ ـ ي (I)
:په سر کې :
؟ ؛ په منځ کې :
تيږه ، پيت ،ټيټ
؛ په پاې کې :
( ه ې =
ی )
»»» (ي)
(وره ې »»»
وري )
.
1
_ و(w)
: په سر کې :
وار ، ورور ، وري
؛په منځکې :
خوار ، خوه ړه ؛
په پاې کې :
له و ، که نډه و
،»»»
نارينه ېو .
نيمه کومکي زېات
مخکې وروسته ېو بل کومکي لري .
2
_ ې(y)
: په سر کې :
ېار ، ېاد ، ېه و
،ېوم ، ېور ؛ په منځ کې :
مه ېهءن ، «««مينه
؛ په پاې کې :
ور ه ې ؟؟؟؟؟ ورهءې
؟؟؟؟؟ ځاې ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
ــــ داصلي
اوازونو بدلون consonants
:
غ و :
غوا ، غوېا ، غوڅکی ،
غولانځ ، غوشاېي (غو
+شا)
،غوبل (...
+پل)
، غوجل ، غوباړی .
کار :
وزګار (وزي
له کاره )
؛کتل ،ګورل ، ليدل .
وينل ،کسل .
نيول :
نيسه م ؛ تلل :
ځم ؛ رغښتل :رغړم
؛ برا نيستل :
پرانيزه ءم ؛ اغوستل
:
اغوندم ؛ پرتوږ +واښ
=
پرتوږاخ ؛ ګه مبوری
(غه
مبوری )
؛ کنل ، کنده ، کنډو
؛سوری ،سروی ، سوړه ؛
لنبل ،لمبل ؛
مامۍ (ماني)
؛ ګېډه (خېټه
)
؛ ژوند (زوند
، جوند)
؛ غاړه »»»
غه ړ وه ندی (غاړه
بندی)
؛ څوک؟ »»»
چا؟ ؛ هيڅ څوک »»»
هيڅ چا (هيچا)
.
__
Noun نوم ، صفت ، عدد ،
ضمير او دېوکږونونه ېې Cases
:
پوښتنه
ناري ښځ (نوم،صفت
،عدد )
ضمير کړووالSub
,په کړووال ob
.
۱ـ نومولی:
څوک ؟ څشی؟ دا ېو زوړ
زمری او ېوه زړه زرکه ده.
زهء ېم.
۴ـ
دخاوند توب Genitive
:دچا؟ دڅشي؟ د(
زمري ،زرکې ، ما ،تا
،دهء ،دې ،...)
۲ـ تېر لازمي:
= = = = = = = = ولاړل
.
= ولاړلم.
۵ـ
لـــــــــــــوری Dative
: چا ته ؟ څشي ته؟(=
= = = = = =) ته
.
=
متعدي:چا؟څوک(ېې)؟
ېه وهء زاړهء زمري او ې ې وه ليدل.
ما(بوتللو)
، زهء (ېې
بوتللم )
۶ـ تـــــــــــــون
locative
: په (............)کې
؟په(.....................................)
کې
۳ـنه تېر=
:څوک (ېې)؟څوک؟
زهء(ېې
بېاېم)،
ما (بياېي)
۷ـ بېـــــــــلتون
Ablative:
له (........)
؟(تر)
؟ له(
کابله تر پېښوره
)
.
=
= لاز :
څوک ؟ څشی ؟
زه ځم .
۸ـ
غږ کــــــول Vocative:
زمرېه !
زرکې !
ــــــــــــ
پښتو ګړ کږون د متعديوالي ډېر تر اغېز
لاندې دی .
۹
ــ منفي او صفتي :
بې (زمرېه
، ما ،تا )
پا ادبه ، نېک خوېه ،
...
ــــ Verb
فعل :
فعل دضمير له مخې
تصريفېږي :
۱ــ (
زهء ، مې ، را )
؛ ۲ـــ (
تهء ، دې ، در )
؛ ۳ ــ (
دی ، دا ؛ هغه ،هغه
،ېې ،ور )
. فعلي نومونه :
را غل(
ی ،ې)(ېم
،وم)
.
جمغ :
موږ مو =
تاسو مو =
دوې
هعوې =
= = ي
=
ېو وو .
ـــ دمصدر پاې :
( هءل ، وهءل ، کوهءل
، ېدهءل ، کېدهءل )
؛ کول +
کېدهءل =
په کېدو وال Passive
: وران کړی شو ، په
پښېمان کړی شو .
دتصريف پاې
Conjugation
:
Active
کړو وال ،معلوم:Indi.:
(نه پوره)،(حال،راتلـ.)
پوره ،تېر
جاري Particip
فعلي نوم ؛
Subjun
(دوه لوري،شرط)
؛
Imperative
امر
Intransitiveکړووال،لازم.:ېو:
ځ(هءم،ې،ي)
ېو:ولاړهءل(هءم
،ې،و.ه)
تلل(هءم،ې،و.ه)
(ی.ې،ی.ې،ی.ې
)
(به،کهء،چې،ګوندې)+
۱ـ
ځ(ه،ۍ)۲ـ
ولاړ(شه،شۍ)
ډېر
:
(و ،ۍ، =)
ډېر:
( و ،ۍ،ــ ې)
(و ،ۍ،ــ ې)
(ي ې،ي ې ،ي ې)+
۱ــ ولاړشم(ش)،
۲ ـ تللی وی (ه
ې)
خانده وهء +
Transitiveپه
کړووال:برsub:
بېاېـ (هءم،ې
، =
) ېو:بوتلل
(هءم،ې،و
ه)هغهء
بيول(هءم،.....)
(ېم وم،ېې وې،وو وه)
وه خورم(وه)،کېنم(ې
فشار)۲
ـ ..(ی،ې،ي،ې
)+
کېنه(ه)
کېنه(ې
فشار)
ډېر
:
(و ، ۍ، =
) ډېر:
( و ، ۍ،ـــ ې)
(و، ۍ،ــ ې)(ېو
وو ،ېۍ وۍ،وو وې)
(وه
ې )
خه نده وه وهء
+
لرobject
: هغه (مې،دې،ېې)
هغهء
بوتلل (هءم،ې،و
ه)
کېنوه
کېنوه
(مو،مو،ېې)بېاېي
(و
،ۍ،ــ ې)
Passive
په کېدووال
مجهول:(هءل،وهءل،که
وهءل)+؛
(............)
(.....) +
+کېږ(هءم،ې،ي)
، شول(.................
)
(
و ،ۍ،ي)
....................
Syntax
نحو ،ګړتړنه(جمله):جمله(تړلې)د
نوم سره دفعل داسې تړل دي ،چې اورېدونکی
په کې ګډ وډ نشي .جمله
دوه ډوله ده :
۱ــ اسمي :
زماورور (هغه)
ناروغ دی.د
(ېل
په مټ)
.
۲ ــ فعلي جمله
:
زما ورور په کراچۍ
کې وسېږي .
د (اصلي
فعلونو په مټ )
. هره جمله دوه
برخې لري :
۱ــ اسمې :
مبتدا (Subject
,تړوال)»»»زماورور
.
خبر(predicate
تړاو ).
۲ ــ =
= : مسندالېه
(Subject
تړوال )
. مسند(predicate
تړاو )
. Predicate دوه برخې
لري :
ناروغ،کراچۍ
(object
،مفعول ، تړلی)
. دی ،اوسېږي (verb
،فعل ،تړه )
.
ــ (په
،کې )
نه کږېدوني بولي .دجملې
نور څو ډولونه :
۱ــ بېانيه Indicative
(ازاده ،روانه ،
ويړه،بې ټکه،ېولور):
هغه...دي
.
هغه ...
وسېږي .
زرکې او ترخې څانګې
او لښتې ته دسرې او زېړې لوپټې په بدل کې
دوه سپينې لوپټې راوړلې .
زرکه ،ترخه »»»
زرکې ،ترخې (subjective
فاعلي ،کړووال ،
متعدي )
نومونه بدل شول (ه
»
ې ).
سره ،زېړه »»»
د(سرې
،زېړې)
(Genitive ،
خاوندتوب )
نومونه بدل شول (ه
»
ې ).
۲ ـ دپوښتنې جمله
(تړلې)
: رښتېا نو ...........
؟ ۳ ـ Subjunctiveدوه
لوري جملې(تړلې
)
: هغه به سبا ته وزيرستان
ته راشي ،ته به هم ورشې ،
زهء به هم درشم
،موږ به دسولې په هکله خبرې وکړو .
..... به....به.....
،....شي
....
دوه لوري جملې دي (+،
ـ )
. په کارده چې زېاته
کړم ، چې :
زهء به سباته کندهار
ته ولاړسم .دراتلونکې
جمله نده ، ځکه :
... به ...
سم ...
!!! زهء سباته کندهارته
ځم .
کره راتلونکې جمله ده
.۴
ــ Imperative
امر:
فشار په اوله هجا
(کېنه،پاڅه
،څهء مله )؛فشارپه
دو همه هجا(.............)
په ژوندېو هندو
اروپاېي زبوکې فشار دپوښتنې خبره ده .
دبل وېنا :بلار
:«
زهء ډېر خوشاله ېم ،چې
ستا په څېر زوې لرم »
(ترشا خبرې)
. زوې :
زماپلار (هغه)
ډېر خوشاله دی ، چې
زما په څېر زوې لري .(
مخامخ خبرې)
.
زهء »»
ته ، هغه ؛ هغه
»»
زهء ،تهء ، دلته
»»
هلته ، هلته »»
دلته ، پرون »»
نن ، نن »»
سبا
Adjective
صفت ،شپول ، نوم شپول
،ستا ېن نوم :
تور(ه
،ــ ، ې )
، سپين ، ښهء ، بد
،لوړ ، ټيټ ،تېز (وندی)
،ورو ، روغ ، لېونی
، غرنی ، سارانی ،ساده ، هوښېار،....
دجنس او شمېر تابع.
Adverb
قېد ، ښپول، کړهء
شپول ،کړهءستاېل:۱ــ
وخت ، ځاې :
... برون په درې بجو
له مارګلې راروا شوی وو ، نن په دوه بجو
شېر خان بندر ته راورسېدلو ويزه ېې اخستې
سباته ازبکستان ته ځي .
دجنس او شمېر تابع
نه دی .
Preposition
ښودي (ټاکي
)،حروف
(جر
،نصب، ...)
:ددې تورو دنده
دنوم دکږون ټاکل دي، لکه (له)
کوټې (تر)
کندهاره ...
. خو، (پهء)
»» کوټه کندهار
،سوات ،بلخ او دېره اسماعيلخان(کې)
.
Conjunction
تړونکي (تاړي)
حروف وصـــــــــــــــل
:
او ، هم ، هم ....
او هم ...
. ځلمی اوزمری راوله
.
هم ځلمی او هم زمری
دواړه راوله .
دفرعي جملو تاړي
:
چې »»
هغهء ته وواېه چې راشي
.
(کله ، هله ، دا ، نهء
،همدا ،څنګه ،مخکې له دې ، وروسته لهء هغې
)
+ (چې).
ګــــــڼ (شمېر
)
: ۱ ۲ ۳
۴ ۷ ۱۰
۱۸ ۲۰ ۲۲
۹۰ ۹۹ ۱۰۰
ېه
و دوه درې څلور و وهء
له س اتهء لس
شهء ل دوه يشت نه وي نهءههء نه
وي سهءل
ه وه
ل(ه)
دو وهءم(ه)
درې هءم(ه)
څه لورهءم(ه)
و وهءم(ه)
له سهءم(ه،ــ
،ې)
.........................................................................................................................
عربي توري :
ث ف ق ح
ع :
ث ثـ ثـ ا »»»
ثا ثي ثو ؛
ف فـ فـ ا »»»
فا فې فو ؛ ق
قـ قـ (ا
، ې ، و )
؛ ح حـ حـ (ا
،ې ، و )
؛ ع عـ عـ (ا
،ې ،و )
ص
ض ط ظ ذ :
.......................................................................................................................................................................................
